१७९९ तमे वर्षे, मैसाचुसेट्स-प्रदेशस्य डक्स्बरी-नगरस्य कप्तान् अमासा डेलानो, महतीं सील-शिकारिणीं सामान्य-व्यापारिणीं च नावं प्रशासयन्, मूल्यवान् भारं सह, सन्त् मारिया-बन्दरे नौबन्धेन स्थितवान्। सः चिले-देशस्य दीर्घ-तटस्य दक्षिण-प्रान्ते स्थितस्य लघोः, निर्जनस्य, निर्वासितस्य द्वीपस्य समीपे। तत्र सः जलार्थं स्पृष्टवान्।

द्वितीये दिवसे, प्रभातस्य अनन्तरं न बहुकालम्, स्वस्य शय्यायां शयानः सन्, तस्य सहायः अधः आगत्य, तं सूचितवान् यत् एका विचित्रा नौका खाडीं प्रविशन्ती अस्ति। तदा तस्मिन् जलप्रदेशे नौकाः इदानीमिव बह्व्यः न आसन्। सः उत्थाय, वस्त्राणि धृत्वा, डेकं गतवान्।

प्रभातं तस्य तटस्य विशिष्टम् आसीत्। सर्वं मूकं शान्तं च आसीत्; सर्वं धूसरम् आसीत्। समुद्रः, दीर्घ-तरङ्ग-श्रेणीभिः उन्नतः सन् अपि, स्थिरः इव आसीत्, तस्य सतहः शीतलितं स्थापितं च सीसम् इव आसीत् यत् धातु-गलित्रस्य साचे शीतलितं स्थापितं च। आकाशं धूसरं सूत्र-वस्त्रम् इव आसीत्। चिन्तितानां धूसराणां पक्षिणां समूहाः, चिन्तितानां धूसराणां वाष्पाणां समूहैः सह मिश्रिताः, जलस्य उपरि नीचैः चञ्चलं च उड्डयन्तः आसन्, यथा वात्यायाः पूर्वं मार्गेषु अबलाकाः। छायाः वर्तमानाः, आगामिन्यः गभीरतराः छायाः सूचयन्त्यः।

कप्तान् डेलानोस्य आश्चर्याय, दूरदर्शकेन दृष्टः अज्ञातः, कस्यापि ध्वजस्य प्रदर्शनं न कृतवान्; यद्यपि शान्तिप्रियाः सर्वेषां देशानां नाविकाः, यदि एकमात्रा अन्या नौका तत्र स्थिता अपि, निर्जन-तटे अपि, बन्दरं प्रविशन्तः ध्वजं प्रदर्शयन्ति। स्थानस्य अराजकतां निर्जनतां च विचिन्त्य, तदा तेषु समुद्रेषु सम्बद्धाः कथाः च विचिन्त्य, कप्तान् डेलानोस्य आश्चर्यं किञ्चित् चिन्तायां परिणतं स्यात्, यदि सः अत्यन्तं अविश्वास-रहितः सज्जनः न आसीत्, यः असाधारणैः पुनःपुनः प्रेरणैः विना, तदा अपि दुर्लभम्, व्यक्तिगतानां भयानां आश्रयं न गृह्णाति, यत् मनुष्ये दुष्टतायाः आरोपं समाविशति। मानवजातेः क्षमतायाः दृष्ट्या, एतादृशं गुणं, दयालु-हृदयेन सह, बुद्धिविषयक-बोधस्य असाधारणं तीव्रतां सूक्ष्मतां च सूचयति इति, विद्वांसः निर्णेतुं शक्नुवन्ति।

किन्तु यानि सन्देहाः अज्ञातं प्रथमं दृष्ट्वा उद्भूताः स्युः, ते कस्यापि नाविकस्य मनसि, नौकां बन्दरं प्रविशन्तीं दृष्ट्वा, भूमिं अत्यन्तं समीपं गच्छन्तीं दृष्ट्वा, विलुप्ताः स्युः; सूर्य-निमग्नः शैलः तस्याः अग्रभागात् निर्गच्छन्। एतत् तां न केवलं सील-शिकारिणीं, अपि तु द्वीपस्य अपि अज्ञातां इति सिद्धं करोति स्म; अतः सा तस्मिन् समुद्रे सामान्या दस्यु-नौका न आसीत्। अल्पेन अपि रुचिना, कप्तान् डेलानोः तां पश्यन् एव आसीत्—क्रिया या नौकायाः अंशतः आवृतानां वाष्पाणां कारणात् अत्यन्तं सुकरा न आसीत्, येषु तस्याः कक्षातः दूरस्थं प्रातः-प्रकाशः संदिग्धं प्रवहति स्म; सूर्यः—इदानीं क्षितिजस्य किनारे अर्धगोलाकारः सन्, विचित्रया नौकया सह बन्दरं प्रविशन्—यत् समानैः नीचैः सर्पद्भिः मेघैः आवृतं सत्, लीमा-नगरस्य एकस्याः कुटिलायाः नायिकायाः एकं सिनिस्ट्रं नेत्रं इव दृश्यते स्म, यत् तस्याः साया-य्-मन्ता-वस्त्रस्य भारतीय-रन्ध्रात् प्लाजां प्रति पश्यति।

वाष्पाणां भ्रमः एव आसीत् इति भवेत्, किन्तु, यावत् दीर्घं अज्ञातः पश्यति स्म, तावत् तस्याः चेष्टाः विचित्रतराः आसन्। शीघ्रं एव निर्णेतुं कठिनं आसीत् यत् सा प्रवेष्टुम् इच्छति उत न—किं सा इच्छति, किं वा सा करोति। वायुः, यः रात्रौ किञ्चित् प्रबलः आसीत्, इदानीं अत्यन्तं लघुः चञ्चलः च आसीत्, यत् तस्याः गतिविधीनां अनिश्चिततां अधिकं करोति स्म। अन्ते, अनुमानं कुर्वन् यत् सा संकटग्रस्ता नौका भवेत्, कप्तान् डेलानोः स्वस्य व्हेलबोटं निमज्जयितुं आदिष्टवान्, तस्य सहायस्य सावधान-विरोधं अपि विचिन्त्य, तां आरोहितुं, अन्तिमे तु तां बन्दरे प्रवेशयितुं सज्जः अभवत्। पूर्वरात्रौ, नाविकानां मत्स्य-समूहः दूरस्थान् किञ्चित् शिलाखण्डान् गतवान्, ये सील-शिकारिण्याः दृष्टेः बहिः आसन्, प्रभातात् एकद्वय-घण्टापूर्वं च प्रत्यागतवान्, यत् अल्पं सफलतां प्राप्तवान्। अनुमानं कुर्वन् यत् अज्ञातः दीर्घकालं ध्वनि-मार्गात् बहिः आसीत् इति, सज्जनः कप्तानः स्वस्य नौकायां मत्स्यानां किञ्चित् टोकरिकाः, उपहारार्थं, स्थापितवान्, एवं चलितवान्। सा सूर्य-निमग्नं शैलं अत्यन्तं समीपं गच्छन्ती, संकटे स्थिता इति मत्वा, स्वस्य पुरुषान् आह्वयन्, सः तेषां स्थितिं तेषां ज्ञापयितुं सर्वं शीघ्रं कृतवान्। किन्तु, नौका आगच्छन्त्या किञ्चित् कालं पूर्वम्, वायुः, लघुः अपि सन्, परिवर्तितः सन्, नौकां मार्गात् निवर्तितवान्, तस्याः वाष्पाणां अंशतः विच्छेदं च कृतवान्।

अल्पं दूरस्थं दृष्टिं प्राप्य, नौका, सीस-वर्ण-तरङ्गाणां किनारे स्पष्टतया दृश्यमाना सती, तस्याः चारु-कुटिल-धूम्रपटलैः सह, वज्रवृष्टेः अनन्तरं धवलीकृतं मठं इव दृश्यते स्म, यत् पायरेनीज्-पर्वतेषु कस्यचित् धूसर-शिलायां स्थितं दृश्यते। किन्तु एतत् केवलं काल्पनिकं सादृश्यं न आसीत् यत् इदानीं कप्तान् डेलानोः किञ्चित् कालं यावत् चिन्तयितुं प्रेरितवान् यत् तस्य सम्मुखं भिक्षुकाणां नौका एव आसीत्। बुल्वार्केषु झांकन्तः वस्तुतः धूम्र-दूरी ह्यस्तनानां कृष्ण-कौलानां समूहाः इव आसन्; यद्यपि, उन्मुक्त-पोर्थोल्स्-मध्ये चञ्चलं प्रकटिताः, अन्याः कृष्णाः चलन्त्यः आकृतयः अस्पष्टतया दृष्टाः, यथा ब्लैक् फ्रायर्स् क्लोस्टर्स्-मध्ये चलन्तः।

अधिकं समीपं गच्छन्तः, एतत् रूपं परिवर्तितम् अभवत्, नौकायाः वास्तविकं स्वरूपं स्पष्टम् अभवत्—प्रथम-श्रेण्याः स्पेनिश्-व्यापारिणी, नीग्रो-दासान्, अन्यान् मूल्यवान् भारं च, एकस्मात् उपनिवेश-बन्दरात् अन्यस्मिन् बन्दरे वहन्ती। अत्यन्तं महती, तस्य काले अत्यन्तं उत्तमा च नौका, या तदा तस्मिन् मुख्य-मार्गे कदाचित् दृष्टा आसीत्; कदाचित् अकापुल्को-धन-नौकाः, वा स्पेनिश्-राज्ञः नौसेनायाः निवृत्ताः फ्रिगेट्स्, यत् जीर्ण-इटालियन्-प्रासादाः इव, स्वामिनां अवनतौ अपि, पूर्वस्य राज्यस्य चिह्नानि रक्षन्ति स्म।

व्हेलबोटः यावत् अधिकं अधिकं समीपं गच्छति स्म, तावत् अज्ञातस्य विशिष्टं पाइप्-क्ले-रूपस्य कारणं तस्याः अव्यवस्थित-उपेक्षायां दृष्टम्। स्पार्स्, रस्स्यः, बुल्वार्कस्य महान् भागः च, दीर्घकालं स्क्रेपर्, तार्, ब्रश् च विना, ऊर्णामयाः इव आसन्। तस्याः कीलः स्थापितः, पर्शुकाः संयोजिताः, सा च एजेकियल्-स्य शुष्क-अस्थि-घाटीतः प्रक्षिप्ता इव आसीत्।

तस्याः वर्तमान-कार्ये, नौकायाः सामान्यं आकारं यन्त्रणं च मूल-युद्ध-फ्रॉइसार्ट्-आकृतितः कोऽपि महान् परिवर्तनं न प्राप्तवन्तौ आस्ताम्। यद्यपि, कोऽपि तोपाः न दृष्टाः।

टॉप्स् महत्यः आसन्, ये अष्टकोणीय-जालकेन आवृताः आसन्, सर्वं इदानीं दुःखदं जीर्णं च। एते टॉप्स् त्रयः जीर्ण-पक्षिशालाः इव उपरि लम्बन्ते स्म, येषु एकस्मिन् रट्लिन्-उपरि एकः श्वेतः नोड्डी, विचित्रः पक्षी, यत् तस्य निद्रालु-सोम्नाम्बुलिस्टिक्-स्वभावात् एवं नाम प्राप्तवान्, समुद्रे हस्तेन बहुधा गृह्यते। जीर्णं फफूंदीयुक्तं च, कास्टेलिटेड् फोरकास्ल् कस्यचित् प्राचीन-गोपुरम् इव आसीत्, यत् दीर्घकालं पूर्वं आक्रमणेन गृहीतं, ततः जीर्णं त्यक्तं च। पश्चिमभागे, द्वौ उच्च-उन्नतौ क्वार्टर् गैलरी—येषां बालुस्ट्रेड्स् कुत्रचित् शुष्क-स्फुलिङ्ग-समुद्र-शैवालेन आवृताः—रिक्त-राज्य-कक्षात् निर्गच्छन्तौ, यस्य मृत-प्रकाशाः, सौम्य-ऋतौ अपि, सर्वथा बन्दाः सीलिताः च आसन्—एते निर्जनाः बाल्कनी समुद्रस्य उपरि लम्बन्ते स्म यत् ग्राण्ड् वेनिसियन् नहर् इव। किन्तु म्लान-वैभवस्य मुख्यं अवशेषं आसीत् ढाल-आकारस्य विशालं अण्डाकारं स्टर्न्-पीस्, यत् कास्टिल् लियोन्-स्य चिह्नैः जटिलतया उत्कीर्णम् आसीत्, पौराणिक-प्रतीकात्मक-योजनानां समूहैः मेडलियन्-रूपेण परिवृतम्; यस्य उपरि मध्ये च एकः कृष्णः सैटायर् मुखवेष्टने स्थितः, यः स्वस्य पादं एकस्याः वेष्टित-मुखायाः वक्रायाः आकृतेः उपरि स्थापितवान्।

नौकायाः मूर्ति-शिरः आसीत् उत केवलं साधारणं चञ्चुः, इति न निश्चितम् आसीत्, यत् तस्य भागः कैन्वासेन आवृतः आसीत्, यत् तस्य पुनः-सज्जीकरण-काले रक्षार्थम् उत तस्य जीर्णतां शोभनतया आच्छादयितुम्। नाविकस्य उन्मादे इव, कैन्वासस्य अधः एकस्याः पीठिकायाः अग्रभागे असभ्यतया चित्रितम् उत चाक्-लेपितम् आसीत् वाक्यम्, “सेगिद् वुएस्त्रो जेफे” (अपने नेता का अनुसरण करो); यद्यपि, समीपे मलिन-हेड्बोर्ड्स्-उपरि, नौकायाः नाम, सैन् डोमिनिक्, प्राचीनं स्वर्णाक्षरं, प्रत्येकं अक्षरं ताम्र-कील-जंगस्य स्रावैः धारावत् क्षीणम्, दृश्यते स्म; यत् शोक-तृणम् इव, कृष्णाः समुद्र-तृणस्य मालाः नौकायाः नाम उपरि सर्पन्त्यः आसन्, नौकायाः प्रत्येकं शव-यान-इव घूर्णनेन।

अन्ते, नौका धनुषात् गैंग्वे-मध्य-भागं यावत् आकर्षिता सती, तस्याः कीलः, नौकायाः किञ्चित् इंच-दूरे अपि स्थितः सन्, सूर्य-निमग्न-प्रवाल-शैले इव कर्कशं घर्षति स्म। तत् जलस्य अधः नौकायाः पार्श्वे एकः विशालः समूहः आसीत् यत् बार्नेकल्स्-समूहः इव आसीत्, यत् तस्याः समुद्रे कुत्रचित् दीर्घ-शान्तेः चिह्नम् आसीत्।

पार्श्वं आरोहन्, अतिथिः सहसैव श्वेतकृष्णानां कोलाहलपूर्णसमूहेन परिवृतः अभवत्, किन्तु कृष्णाः श्वेतान् अपेक्षया अधिकाः आसन्, यतो हि नौका कृष्णवाहिनी आसीत्। किन्तु एकस्यां भाषायां, एकस्मिन् स्वरे च, सर्वे दुःखस्य सामान्यकथां प्रकथयन्ति स्म; यत्र कृष्णस्त्रियः, याः न केवलं बह्व्यः आसन्, ताः अन्येभ्यः अधिकं दुःखं प्रकटयन्ति स्म। स्कर्वी, ज्वरश्च तेषां संख्यां महता भागेन अपहृतवन्तौ, विशेषतः स्पेनदेशीयानाम्। केप हॉर्नस्य समीपे ते नौकाभङ्गात् सहसैव अतिरिच्यन्त; ततः, अनेकदिनानि यावत् वायुविहीनाः सन्तः निश्चलाः आसन्; तेषां आहारः अल्पः आसीत्; जलं तु प्रायः नासीत्; तेषां ओष्ठाः तदैव शुष्काः आसन्।

यदा कप्तान् डेलानोः सर्वेषां उत्सुकानां वाचां लक्ष्यं अभवत्, तदा तस्य एकः उत्सुकः दृष्टिपातः सर्वाणि मुखानि, अन्यानि च वस्तूनि अवलोकयत्।

सदैव प्रथमवारं समुद्रे विशालं जनाकीर्णं नौकां आरोहति, विशेषतः विदेशीयां, यस्याः नाविकाः लस्काराः मनिलामनुष्याः इत्यादयः अज्ञाताः सन्ति, तदा तस्य प्रभावः विचित्रं प्रकारेण भिन्नः भवति यः प्रभावः प्रथमवारं विदेशे विदेशीयानां गृहे प्रविशतः भवति। गृहं नौका च⁠—एकं तस्य भित्तिभिः पटैश्च, अपरं तस्य उच्चप्राचीरैः दुर्गसदृशैः⁠—अन्तःप्रदेशं अन्तिमक्षणपर्यन्तं गोपयतः: किन्तु नौकायां इदम् अतिरिक्तं अस्ति; यत् तस्य सहसा पूर्णं प्रकटनं, शून्यसमुद्रेण यत् तत् परिवेष्टितं अस्ति, तस्य सापेक्षं मोहकप्रभावं धारयति। नौका अवास्तविका प्रतीयते; एते विचित्राः वेषाः, हावभावाः, मुखानि च, गभीरात् निर्गतं छायामयं चित्रं इव प्रतीयन्ते, यत् शीघ्रं एव यत् दत्तं तत् ग्रहीतुं अर्हति।

कदाचित् उपरि वर्णितः प्रभावः एव आसीत्, यः कप्तान् डेलानोस्य मनसि यत् किमपि स्थिरं परीक्षणं कृत्वा असामान्यं प्रतीतं तत् अधिकं प्रबलं अकरोत्; विशेषतः चत्वारः वृद्धाः धूसरकेशाः कृष्णाः, येषां शिरांसि कृष्णाः शुष्कवृक्षशिखराणि इव आसन्, ये अधः कोलाहलस्य सापेक्षं गौरवपूर्णाः स्फिंक्ससदृशाः आसन्, एकः स्टार्बोर्डकटहेडे, अपरः लार्बोर्डे, शेषौ च युगलं मुखामुखं मुख्यशृङ्खलोपरि प्राचीरेषु। ते प्रत्येकं अविस्तृतं पुरातनं जङ्कं हस्ते धृतवन्तः, स्थैर्यपूर्णं आत्मसन्तोषं च प्रदर्शयन्तः, जङ्कं ओकमं विभजन्तः आसन्, यस्य लघुः ढेरः तेषां पार्श्वे आसीत्। ते कार्यं सहितं निरन्तरं नीचं एकस्वरं गीतं गायन्तः स्म; ध्वनिं कुर्वन्तः चालयन्तः च यथा बहवः धूसरशिरसः बैगपाइपराः शवयात्रां वादयन्तः।

क्वार्टरडेकः विशालं उन्नतं पूपं प्रति उत्थितः, यस्य अग्रभागे, ओकमचयनकर्तृणां इव, सामान्यसमूहात् अष्टपादोन्नतं, एकपङ्क्तौ नियमितान्तरालैः विभक्ताः षट् अन्ये कृष्णाः पादकूर्चिकास्थाः आसन्; प्रत्येकः हस्ते जर्जरं कुठारं धृतवान्, यं ईषत् इष्टकां वस्त्रं च सहितं स्कलियन् इव शोधयन् आसीत्; प्रत्येकद्वयस्य मध्ये लघुः कुठाराणां ढेरः आसीत्, येषां जर्जरधाराः अग्रतः परिवर्तिताः तादृशं कार्यं प्रतीक्षमाणाः आसन्। यद्यपि कदाचित् चत्वारः ओकमचयनकर्तारः अधः समूहे कस्यचित् वा कानाञ्चन् प्रति संक्षिप्तं सम्बोधनं कुर्वन्ति स्म, तथापि षट् कुठारमार्जकाः न अन्यान् प्रति अवदन्, न स्वयं मध्ये किमपि उपांशुं अवदन्, किन्तु स्वकार्ये निमग्नाः आसन्, केवलं अन्तरालेषु, कृष्णानां उद्योगं क्रीडया योजयितुं विशिष्टं प्रेम यत्, द्वौ द्वौ पार्श्वतः स्वकुठारान् परस्परं आहत्य, करतालसदृशं, बर्बरं शब्दं कुर्वन्ति स्म। षट् अपि, सामान्यतया विपरीतं, असंस्कृतआफ्रिकानां कर्कशं रूपं धारयन्ति स्म।

किन्तु सा प्रथमा विस्तृतदृष्टिः या तान् दश आकृतिं, अनेकान् अल्पप्रकटान् च अवलोकयत्, तेषु क्षणमात्रं स्थितवती, यतः अतिथिः कोलाहलात् अधीरः सन् नौकां नियन्त्रयति इति यं कमपि अन्विष्टुं प्रावर्तत।

किन्तु यथा नौकापतिः स्वस्य पीडितानां मध्ये प्रकृतिं स्वकथां कथयितुं अनिच्छुकः न आसीत्, अथवा तत् निरोधयितुं निराशः आसीत्, स्पेनदेशीयः नौकापतिः, सज्जनः, संयतःदर्शनः, अपरिचितस्य दृष्ट्या तरुणः, विचित्रं धनवत्तया वस्त्रितः, किन्तु अर्वाचीनाः निद्राविहीनाः चिन्ताः अशान्तयः च स्पष्टं प्रदर्शयन्, निष्क्रियः सन् मुख्यस्तम्भं आश्रित्य स्थितवान्, एकस्मिन् क्षणे स्वस्य उत्तेजितजनान् प्रति निराशं निरुत्साहं दृष्टिं क्षिपन्, अपरक्षणे अतिथिं प्रति दुःखितं दृष्टिं क्षिपन्। तस्य पार्श्वे लघुः कृष्णः स्थितवान्, यस्य कर्कशमुखे, यदा कदाचित्, गोपालकुक्कुरः इव, मूकं स्पेनदेशीयस्य मुखं प्रति उन्नतं करोति स्म, तदा दुःखं प्रेम च समानं मिश्रितं आसीत्।

समूहं विदारयन्, अमेरिकनः स्पेनदेशीयं प्रति अगच्छत्, तस्य सहानुभूतिं प्रकटयन्, यत् स्वसामर्थ्ये यत् सहाय्यं कर्तुं शक्यते तत् कर्तुं प्रस्तावयन्। यत् स्पेनदेशीयः तावत् गम्भीरं औपचारिकं च कृतज्ञतां प्रत्यर्पयत्, तस्य राष्ट्रीयं औपचारिकता अस्वास्थ्यस्य सैटर्नाइनमूडेन मलिनीकृता।

किन्तु केवलं प्रशंसायां कालं न हापयन्, कप्तान् डेलानोः, गैंग्वे प्रति प्रत्यागत्य, स्वस्य मत्स्याणां टोकरीं आनीतवान्; यतः वायुः अद्यापि लघुः आसीत्, अतः नौका आङ्करे स्थापयितुं बहवः घण्टाः अपेक्ष्यन्ते, सः स्वनाविकान् सीलरं प्रति प्रत्यागन्तुं आदिशत्, यावत् व्हेलबोटः वहितुं शक्नोति तावत् जलं आनेतुं, यत् स्टीवर्डः स्यात् तत् मृदुं रोटिकां, नौकायां ये शेषाः कुष्माण्डाः सन्ति तान्, शर्करायाः पेटिकां, स्वस्य निजानां साइडरस्य द्वादश बोतलां च आनेतुं।

नौकायाः प्रस्थानानन्तरं बहूनां मिनिटानां अनन्तरं, सर्वेषां खेदाय, वायुः पूर्णतः शान्तः अभवत्, ज्वारश्च परिवर्तितः, नौकां निरुपायं समुद्रप्रति प्रत्यावर्तयत्। किन्तु इदं चिरं न स्थास्यति इति विश्वसन्, कप्तान् डेलानोः, शुभाशां सह, अतिथीन् प्रोत्साहयितुं प्रयत्नं कृतवान्, न तु अल्पं सन्तोषं अनुभवन् यत्, तेषां अवस्थायां स्थितानां सह, सः⁠—स्पेनदेशीयमुख्यभूमौ स्वस्य बहवः यात्राः कृतवान् इति⁠—स्वभाषायां किञ्चित् स्वतन्त्रतया संवादं कर्तुं शक्नोति स्म।

तेषां सह एकाकी स्थितः सन्, सः किञ्चित् कालं यावत् कानिचन वस्तूनि अवलोकयन् आसीत् यानि तस्य प्रथमप्रभावं प्रबलं कर्तुं प्रवृत्तानि आसन्; किन्तु आश्चर्यं दुःखे लीनं अभवत्, स्पेनदेशीयानां कृष्णानां च प्रति, ये स्पष्टं जलस्य आहारस्य च अभावेन क्षीणाः आसन्; यतः दीर्घकालीनं दुःखं कृष्णानां कम्प्रियतराणि गुणान् प्रकटितवत्, स्पेनदेशीयस्य तेषां प्रति अधिकारं च हीनं कृतवत्। किन्तु परिस्थितौ, निश्चयेन इयं अवस्था अपेक्षिता आसीत्। सेनासु, नौकासु, नगरेषु, कुटुम्बेषु, प्रकृतौ अपि, दुःखात् अधिकं नियमं शिथिलयति। तथापि, कप्तान् डेलानोः मनसि एतत् विचारः न आसीत् यत् यदि बेनिटो सेरेनो अधिकं ऊर्जावान् पुरुषः आसीत्, तर्हि अव्यवस्था इदानीं तावत् न आगच्छेत्। किन्तु स्पेनदेशीयनौकापतेः दौर्बल्यं, शारीरिकं मानसिकं च क्लेशैः उत्पन्नं, अतिस्पष्टं आसीत् यत् उपेक्षितुं न शक्यते स्म। निराशायाः शिकारः सन्, यथा दीर्घकालं यावत् आशया उपहसितः सन् सः इदानीं तां न आश्रयेत्, यदा सा उपहासः न अस्ति, तस्य दिनस्य, सायंकाले वा अन्तिमे, आङ्करे स्थितस्य, स्वजनानां प्रति प्रचुरं जलं, भ्रातृनौकापतिं च सल्लाहं सहाय्यं च कर्तुं, प्रतीक्षमाणस्य, प्रोत्साहनं न प्रदर्शयति स्म। तस्य मनः विश्रान्तं प्रतीयते स्म, यदि न गम्भीरतरं प्रभावितं। एतेषु वल्कलभित्तिषु निगृहीतः, एकस्मिन् नीरसे आदेशचक्रे बद्धः, यस्य निरपेक्षता तं क्लेशयति स्म, यथा कश्चित् हाइपोकॉन्ड्रियाकः अभटः सः मन्दं मन्दं चलति स्म, कदाचित् सहसा विरमन्, प्रारभन्, निरीक्षन्, ओष्ठं दशन्, नखं दशन्, रक्तिमां प्राप्नुवन्, पाण्डुः भवन्, श्मश्रुं स्फुरन्, अन्यैः च लक्षणैः युक्तः सन् यत् तस्य मनः अनुपस्थितं वा मनोदशायुक्तं वा आसीत्। एषः विकृतचित्तः, पूर्वं सूचितं इव, विकृतशरीरे निवसति स्म। सः किञ्चित् उच्चः आसीत्, किन्तु कदापि बलवान् न आसीत्, इदानीं तु स्नायुक्लेशेन सः प्रायः अस्थिसंज्ञकः अभवत्। कस्यचित् फुफ्फुसरोगस्य प्रवृत्तिः अर्वाचीनकाले स्थिरीकृता प्रतीयते स्म। तस्य स्वरः यथा फुफ्फुसार्धहीनस्य⁠—कर्कशं नियन्त्रितं, कण्ठस्वरः। न आश्चर्यं यत्, एतस्यां अवस्थायां सः अस्थिरः सन् चलति स्म, तस्य निजः सेवकः भयभीतः सन् तं अनुगच्छति स्म। कदाचित् कृष्णः स्वामिने स्वबाहुं ददाति स्म, अथवा तस्य पाकेटात् रुमालं गृह्णाति स्म; एतानि तादृशानि च कार्याणि तेन प्रेमपूर्णं उत्साहेन कृतानि आसन् यत् तानि कार्याणि स्वयं सेवकीयानि सन्ति किन्तु पुत्रवत् भ्रातृवत् वा परिवर्तितानि; यत् कृष्णाय सर्वोत्तमः शरीरसेवकः इति कीर्तिं प्राप्तवान्; यः सेवकः स्वामिना सह कठोरं उच्चतरं सम्बन्धं न धारयति, किन्तु परिचितं विश्वासं च व्यवहरति; सेवकात् अधिकं समर्पितः सहचरः।

कृष्णानां सामान्यतः कोलाहलपूर्णं अनियन्त्रितं स्वभावं, श्वेतानां च म्लानं अक्षमतां च अवलोक्य, कप्तान् डेलानोः बाबोस्य स्थिरं सदाचारं दृष्ट्वा मानवीयसन्तोषः न अभवत्।

किन्तु बाबोस्य सदाचारः, अन्येषां दुराचारात् अधिकं न, अर्ध-उन्मत्तं डॉन् बेनिटोम् मेघाच्छन्नं मन्दत्वं च प्रति आकर्षितुम् इव प्रतीयते स्म। न तु एतावत् एव स्पेन्-निवासिनः आगन्तुकस्य मनसि प्रभावः आसीत्। स्पेन्-निवासिनः व्यक्तिगतं अशान्तिः, इदानीं तु, नौकायाः सामान्यं दुःखं इति एव प्रख्यातं लक्षणं इति उल्लिखितम् आसीत्। तथापि, कप्तान् डेलानोः स्वयं प्रति डॉन् बेनिटोस्य अमैत्रीपूर्णं उदासीनत्वं इति ग्रहीतुं न शक्नुवन् अल्पं न चिन्तितवान्। स्पेन्-निवासिनः आचरणं अपि किञ्चित् कटुं गम्भीरं च तिरस्कारं प्रकटयति स्म, यं सः निगूढुं प्रयत्नं न कृतवान् आसीत्। किन्तु इदं अमेरिकी-निवासी दयया रोगस्य पीडाकरं प्रभावं इति अकल्पयत्, यतः, पूर्ववृत्तान्तेषु, सः अवलोकितवान् आसीत् यत् किञ्चित् प्रकृतयः सन्ति येषां दीर्घकालिकं शारीरिकं दुःखं सर्वं सामाजिकं स्नेहस्य प्रवृत्तिं नाशयति इव प्रतीयते; यथा, यदि स्वयं कृष्णं रोटिकं भक्षयितुं बाध्याः भवन्ति, तर्हि ते एतत् न्याय्यं इति मन्यन्ते यत् प्रत्येकः व्यक्तिः यः तेषां समीपं आगच्छति सः परोक्षेण किञ्चित् अवमानेन वा तेषां भोजनस्य भागं प्राप्नुयात्।

किन्तु शीघ्रं एव कप्तान् डेलानोः स्मृतवान् यत्, प्रथमं सः स्पेन्-निवासिनं न्याययितुं उदारः आसीत्, तथापि, सः पर्याप्तं दयां न प्रदर्शितवान् इति। मूलतः डॉन् बेनिटोस्य संयमः एव तं अप्रसन्नं कृतवान् आसीत्; किन्तु समानः संयमः स्वस्य विश्वासपात्रं व्यक्तिगतं सेवकं विना सर्वेषु प्रति प्रदर्शितः आसीत्। यानि औपचारिकं निवेदनानि, समुद्र-प्रथानुसारं, नियतकाले, किञ्चित् अधमः अधीनः, श्वेतः, मुलट्टो वा कृष्णवर्णः, तस्य समक्षं कृतवान् आसीत्, तानि सः तिरस्कारपूर्णं वैराग्यं न प्रकटयन् श्रवणं कर्तुं धैर्यं न अकरोत्। तस्य आचरणं तादृशेषु अवसरेषु, तस्य मात्रायां, तस्य साम्राज्यिकं देशवासिनः, चार्ल्स V, तस्य सिंहासनात् सन्यासिनः निवृत्तेः पूर्वं भवेत् इति अनुमानितं आचरणं इव आसीत्।

तस्य स्थानस्य एतत् क्रोधपूर्णं अरुचिः तस्य प्रायः सर्वासु कार्येषु प्रकटितः आसीत्। मनोदशायां गर्वितः सन्, सः कस्यापि व्यक्तिगतं आदेशं न स्वीकृतवान्। यानि विशेषं आदेशानि आवश्यकानि आसन्, तेषां प्रेषणं तस्य शरीर-सेवकाय न्यस्तं आसीत्, यः पुनः तानि तेषां अन्तिमं गन्तव्यं प्रति धावकैः, सतर्कैः स्पेन्-बालकैः वा दास-बालकैः, पृष्ठेषु वा पायलट्-मत्स्येषु इव सततं डॉन् बेनिटोस्य समीपं भ्रमद्भिः, प्रेषितवान् आसीत्। अतः एतं अप्रदर्शकं रोगिणं सर्वत्र मूकं उदासीनं च सर्पन्तं दृष्ट्वा, कोऽपि स्थलवासी स्वप्नेऽपि न अकल्पयत् यत् तस्मिन् समुद्रे स्थिते सति पृथिव्यां कोऽपि अपीलं नास्ति इति एकं निरंकुशत्वं निहितं आसीत्।

एवं, स्पेन्-निवासी, तस्य संयमे दृष्टः, मानसिक-विकारस्य अनैच्छिकः शिकारः इव प्रतीयते स्म। किन्तु, वस्तुतः, तस्य संयमः किञ्चित् मात्रायां योजनात्मकः आसीत् इति। यदि एवं, तर्हि अत्र एतत् अस्वास्थ्यकरं पराकाष्ठां प्राप्तं शीतलं किन्तु कर्तव्यपरायणं नीतिः प्रकटिता आसीत्, या सर्वैः महानौकानां नायकैः अधिकं वा न्यूनं वा स्वीकृता आसीत्, या, विशेष-आपत्सु विना, प्रभुत्वस्य प्रदर्शनं सामाजिकतायाः च सर्वं चिह्नं नाशयति; मनुष्यं खण्डं, वा यथार्थतः भारितं तोपं, परिवर्तयति, यस्य, यावत् गर्जनाय आह्वानं न भवति, तावत् किमपि वक्तुं नास्ति।

तं एतस्मिन् प्रकाशे दृष्ट्वा, एतत् दीर्घकालिकस्य कठोर-स्वसंयमस्य प्रेरितं विकृतं स्वभावस्य एकं स्वाभाविकं चिह्नं इव प्रतीयते स्म यत्, तस्य नौकायाः वर्तमानं अवस्थां विना अपि, स्पेन्-निवासी अद्यापि एकस्मिन् आचरणे दृढः आसीत्, यत्, यद्यपि निरुपद्रवं, वा, सम्भवतः, उचितं, सुसज्जितायां नौकायां, यथा सान् डोमिनिक् यात्रायाः आरम्भे भवेत्, अद्य तु न्याय्यं न आसीत्। किन्तु स्पेन्-निवासी, सम्भवतः, मन्यते स्म यत् नायकेषु देवेषु इव भवति: संयमः, सर्वेषु परिस्थितिषु, तेषां संकेतः भवितव्यः इति। किन्तु सम्भवतः एतत् निद्रित-प्रभुत्वस्य आभासः चेतनायाः अक्षमतायाः एकं प्रयत्नं वेषः आसीत्⁠—गम्भीरं नीतिः न, किन्तु अल्पं उपायः। किन्तु एतत् यथाभवतु, डॉन् बेनिटोस्य आचरणं योजनात्मकं आसीत् वा न, यतो अधिकं कप्तान् डेलानोः तस्य व्यापकं संयमं उल्लिखति स्म, ततो अल्पं सः स्वयं प्रति तस्य संयमस्य कस्यापि विशिष्टं प्रदर्शनं प्रति अशान्तिं अनुभवति स्म।

न तु तस्य चिन्ताः नायकेन एव आकृष्टाः आसन्। सीलरस्य सुखदायिनः कुटुम्बस्य चालकस्य शान्तं व्यवस्थितं च दलं अभ्यस्तः सन्, सान् डोमिनिक्स्य पीडितस्य समूहस्य कोलाहलपूर्णं अव्यवस्था तस्य नेत्रं पुनः पुनः आह्वानं कृतवती आसीत्। किञ्चित् प्रमुखाः अनुशासनस्य न केवलं किन्तु शिष्टाचारस्य अपि उल्लङ्घनानि अवलोकितानि आसन्। एतानि कप्तान् डेलानोः मुख्यतः तेषां अधीन-नौकाधिकारिणां अनुपस्थितिं इति अकल्पयत्, येषां सह उच्चतरैः कर्तव्यैः सह जनबहुलायाः नौकायाः पुलिस-विभागः इति उच्यते तत् न्यस्तं आसीत्। सत्यम्, जीर्णाः ओकम्-चयनकर्तारः कदाचित् स्वदेशीयेषु, कृष्णवर्णेषु, प्रति निरीक्षक-पुलिसस्य भूमिकां निर्वहन्ति स्म; किन्तु यद्यपि कदाचित् मनुष्ये मनुष्ये मध्ये लघूनां उद्भवानां शमनं कर्तुं सफलाः भवन्ति स्म, तथापि सामान्यं शान्तिं स्थापयितुं ते अल्पं वा किमपि न कर्तुं शक्तवन्तः आसन्। सान् डोमिनिक् अन्तर्देशीय-प्रवासिनौकायाः अवस्थायां आसीत्, यस्याः जीवित-भारेषु किञ्चित् व्यक्तयः निश्चयेन, पेटिकाः भाराः च इव अल्पं उपद्रवकराः आसन्; किन्तु तेषां कठोरैः सहचरैः सह तेषां मैत्रीपूर्णाः प्रतिवादाः मेटस्य अमैत्रीपूर्णं बाहुं इव प्रभावी न आसन्। यत् सान् डोमिनिक्स्य आवश्यकता आसीत्, तत् प्रवासिनौकायाः अस्ति, कठोराः उच्चाधिकारिणः। किन्तु एतेषु पट्टेषु चतुर्थ-मेटः अपि न दृष्टः आसीत्।

आगन्तुकस्य जिज्ञासा तेषां दुर्घटनानां विवरणानि ज्ञातुं उत्तेजिता आसीत्, यैः एतादृशं अनुपस्थितित्वं, तस्य परिणामाः च, उत्पादिताः आसन्; यतः, यद्यपि यात्रायाः किञ्चित् संकेतं प्रथमक्षणे तं अभिवादितवतां विलापानां माध्यमेन प्राप्तवान् आसीत्, तथापि विवरणेषु कोऽपि स्पष्टं बोधः न प्राप्तः आसीत्। सर्वोत्तमं वृत्तान्तं निश्चयेन नायकः दास्यति स्म। तथापि प्रथमं आगन्तुकः तं पृच्छितुं अनिच्छुकः आसीत्, दूरस्थं प्रतिवादं उत्तेजयितुं अनिच्छुकः। किन्तु साहसं आरोप्य, सः अन्ततः डॉन् बेनिटोम् सम्बोधितवान्, स्वस्य हितैषिणः रुचेः अभिव्यक्तिं पुनः प्रदर्शयन्, यत् यदि सः (कप्तान् डेलानोः) नौकायाः दुर्घटनानां विवरणानि जानीयात्, तर्हि सः अन्ते तानि उपशमयितुं शक्तः भवेत् इति। किं डॉन् बेनिटोः तं सम्पूर्णं कथां कृपया दास्यति इति।

डॉन् बेनिटोः विचलितः; ततः, किञ्चित् निद्राचारी यथा अकस्मात् बाधितः, शून्यं आगन्तुकं प्रति अवलोक्य, अन्ते पट्टं प्रति अवलोक्य स्थितवान्। सः एतां मुद्रां तावत् कालं धृतवान्, यावत् कप्तान् डेलानोः, प्रायः समानं विचलितः, अनैच्छिकं प्रायः समानं असभ्यः, अकस्मात् तं त्यक्त्वा, इच्छितं सूचनं प्राप्तुं एकं स्पेन्-नाविकं सम्बोधितुं अग्रे गतवान्। किन्तु सः पञ्च पदानि गतवान् एव, यदा, किञ्चित् उत्सुकतया, डॉन् बेनिटोः तं पुनः आमन्त्रितवान्, स्वस्य क्षणिकं मनसः अनुपस्थितिं खेदयन्, तं तृप्तिं कर्तुं सिद्धः इति प्रकटयन्।

कथायाः अधिकांशं भागं दीयमाने सति, द्वौ नायकौ मुख्य-पट्टस्य पश्चिमे भागे स्थितवन्तौ, एकं विशेषं स्थानं, सेवकं विना कोऽपि न समीपे आसीत्।

“अद्य एकशतं नवतिः दिनानि,” स्पेन्-निवासी, स्वस्य कर्कशं कण्ठस्वरेण, आरब्धवान्, “यत् एषा नौका, सुप्रबन्धिता सुचालिता च, किञ्चित् केबिन्-यात्रिणः⁠—सर्वे मिलित्वा पञ्चाशत् स्पेन्-निवासिनः⁠—ब्यूनस् आयर्स्-तः लिमा-प्रति, सामान्यं भारं, लोहसामग्रीं, पाराग्वे-चायं च इव, प्रस्थितवती आसीत्⁠—तथा,” अग्रे सूचयन्, “एषः नीग्रो-समूहः, अद्य पञ्चाशत् विना शतं न, यथा पश्यसि, तदा त्रिशतात् अधिकाः आसन्। केप् हॉर्न्-समीपे अस्माकं प्रचण्डाः वाताः आसन्। एकक्षणे, रात्रौ, मम त्रयः उत्तमाः अधिकारिणः, पञ्चदश नाविकाः च, मुख्य-यार्ड्-सहितं, नष्टाः, यदा ते हेवरैः सह हिमाच्छन्नं पालं नमयितुं प्रयत्नं कुर्वन्तः स्लिङ्ग्स्-मध्ये स्थिताः आसन्। नौकायाः भारं लघुं कर्तुं, माटा-स्य गुरुतराः थैल्यः समुद्रे निक्षिप्ताः, यदा अधिकांशाः जल-नलिकाः पट्टे बद्धाः आसन्। एतत् अन्तिमं आवश्यकता एव, पश्चात् अनुभूताः दीर्घकालिकाः विलम्बाः च, यैः अन्ततः अस्माकं दुःखस्य मुख्याः कारणाः उत्पन्नाः। यदा⁠—”

अत्र तस्य कासस्य एकः अकस्मात् मूर्च्छा-आक्रमणः आसीत्, निश्चयेन तस्य मानसिकं दुःखं कारणं आसीत्। तस्य सेवकः तं धृतवान्, स्वस्य जेबतः एकं हृदयाह्लादकं निष्कास्य तस्य ओष्ठेषु स्थापितवान्। सः किञ्चित् सजीवः अभवत्। किन्तु अपूर्णं पुनःस्थापितं सन्तं तं अनाश्रितं त्यक्तुं अनिच्छुकः सन्, कृष्णवर्णः एकं बाहुं तस्य स्वामिनं परिवेष्ट्य, तस्य मुखं प्रति नेत्रं स्थापयन्, यथा पूर्णं पुनःस्थापनस्य प्रथमं चिह्नं, वा पतनं, प्रतीक्षेत, यथा घटना भवेत्।

स्पेन्-निवासी प्रचलितवान्, किन्तु खण्डशः अस्पष्टं च, स्वप्ने स्थितः इव।

—“हे मम ईश्वर! यत् मया अनुभूतं तत् पारयितुं कृते, प्रसन्नतया अहं सर्वाधिकं भयंकरं वातं स्वागतं करोमि; किन्तु⁠—”

तस्य कासः पुनः आगतवान्, अधिकं प्रचण्डतया; एतत् शान्तं भूत्वा, रक्तवर्णैः ओष्ठैः निमीलितैः नेत्रैः च सः गुरुतरं स्वस्य आधारं प्रति पतितवान्।

“तस्य मनः भ्रमति। सः वातानां अनुगतं महामारीं चिन्तयति स्म,” सेवकः करुणं निःश्वस्य; “हे मम दीन, दीन स्वामिन्!” एकं हस्तं मथित्वा, अन्येन मुखं मार्जयन्। “किन्तु धैर्यं धर, सेन्योर्,” पुनः कप्तान् डेलानोम् प्रति अवलोक्य, “एते आक्रमणाः दीर्घकालं न स्थास्यन्ति; स्वामी शीघ्रं स्वयं भविष्यति।”

दोन् बेनितोः पुनर्जीवितः सन् प्रचलितवान्; परं कथायाः एतत् भागं अत्यन्तं खण्डितरूपेण प्रदत्तम्, तस्य सारः एव अत्र निरूप्यते।

प्रतीतम् यत् जहाजं केपस्य समीपे अनेकदिनानि प्रचण्डवातैः आकुलितं सत्, स्कर्वीरोगः प्रादुर्भूतः, श्वेतानां कृष्णानां च बहूनां प्राणान् अपहृतवान्। अन्ते प्रशान्तमहासागरं प्रविष्टवत्सु तेषु, तेषां मस्तूलाः पटाः च अत्यधिकं क्षताः, जीवितानां नाविकानां अधिकांशः रोगग्रस्ताः सन्तः, तेषां असमर्थतया, प्रबलवातेन उत्तरदिशि गन्तुं असमर्थः, अशक्यः जहाजः, अनेकदिनानि रात्रींश्च उत्तरपश्चिमदिशि प्रेरितः, यत्र वायुः अकस्मात् तां परित्यज्य, अज्ञातजले, उष्णशान्तौ स्थितवान्। जलनलिकानां अभावः इदानीं जीवनाय घातकः सिद्धः यथा पूर्वं तेषां सत्त्वं जीवनाय भयङ्करम् आसीत्। जलस्य अत्यल्पप्रमाणेन प्रेरितः, अथवा अधिकतया वर्धितः, एकः घोरज्वरः स्कर्वीरोगं अनुसृत्य, दीर्घशान्तेः अत्यधिकोष्णतया सह, अफ्रिकीयानां सम्पूर्णकुटुम्बानां, स्पेनीयानां च अधिकसंख्यानां, अनुपाततः, यथा तरङ्गैः, अल्पकालेन एव अपहृतवान्, दुर्भाग्यवशात् जहाजस्य प्रत्येकं अवशिष्टाधिकारिणं अपि। अतः, शान्तेः अनन्तरं प्रचलितेषु तीक्ष्णपश्चिमवातेषु, पूर्वं विदीर्णाः पटाः, आवश्यकतायां संवेष्टिताः न, अपितु त्यक्ताः, क्रमेण याचकाणां चीर्णवस्त्राणि इव अभवन्। स्वनष्टनाविकानां स्थाने प्रतिनिधीन्, जलस्य पटानां च आपूर्तिं प्राप्तुं, कप्तानः, प्रथमसुयोगे, बाल्दिवियां, चिले दक्षिणामेरिकायाः दक्षिणतमं सभ्यं पत्तनं, प्रति प्रस्थितवान्; परं तटस्य समीपं आगच्छन् सः घनमेघैः तं पत्तनं द्रष्टुं अपि असमर्थः अभवत्। ततः प्रायः नाविकरहितः, पटरहितः, जलरहितः च, कदाचित् समुद्राय मृतान् दत्त्वा, सन् डोमिनिक् जहाजः विपरीतवातैः प्रेरितः, प्रवाहैः आकृष्टः, अथवा शान्तौ शैवालयुक्तः अभवत्। वने विलुप्तः मनुष्यः इव, अनेकवारं स्वकीयमार्गं द्विगुणितवान्।

“परं एतेषु विपत्तिषु,” खरस्वरेण दोन् बेनितोः पुनः प्रचलितवान्, दुःखेन स्वसेवकस्य अर्धालिङ्गने परिवर्तमानः, “मया एतान् कृष्णान् धन्यवादः दातव्यः ये, यद्यपि तव अननुभवीनेत्रेभ्यः अविनीताः प्रतीयन्ते, तथापि, एते स्वस्वामिनः अपेक्षया अल्पचञ्चलतया स्वव्यवहारं कृतवन्तः इति निश्चितम्।”

अत्र सः पुनः मन्दं पतितवान्। पुनः तस्य मनः भ्रमितम्; परं सः संयमितवान्, अधिकस्पष्टतया प्रचलितवान्।

“आम्, तेषां स्वामी मां विश्वासयितुं अतीव उचितः आसीत् यत् तस्य कृष्णानां साथं बन्धनानि आवश्यकानि न स्युः; अतः, एतस्मिन् परिवहने सामान्यतया यथा भवति, एते कृष्णाः सदैव डेक् उपरि स्थितवन्तः⁠—गिनी-जहाजेषु इव अधः न प्रेरिताः⁠—ते, आरम्भतः एव, स्वेच्छया निर्दिष्टसीमासु विचरणं स्वतन्त्रतया अनुमतवन्तः।”

पुनः मन्दता आगतवती⁠—तस्य मनः भ्रमितम्⁠—परं, पुनः प्राप्य, सः पुनः प्रचलितवान्:

“परं एषः बाबोः यः, ईश्वरस्य अनुग्रहेण, मम स्वस्य रक्षणस्य एव न, अपितु तस्य, मुख्यतया, यः गुणः अस्ति, तस्य अज्ञानभ्रातॄणां शान्तिं कर्तुं, यदा कदाचित् कुण्ठनाय प्रलोभिताः भवन्ति।”

“आह, स्वामिन्,” कृष्णः निश्वस्य, मुखं नमयित्वा, “मम विषये मा वद; बाबोः किमपि नास्ति; यत् बाबोः कृतं तत् केवलं कर्तव्यम् आसीत्।”

“विश्वासयोग्यः सहचरः!” कप्तान् डेलानोः अकथयत्। “दोन् बेनितो, त्वां एतादृशं मित्रं प्रति ईर्ष्यामि; दासः इति तं न अहं वक्तुं शक्नोमि।”

यथा स्वामी सेवकः च तस्य समक्षे स्थितवन्तौ, कृष्णः श्वेतं धारयन्, कप्तान् डेलानोः न अचिन्तयत् यत् तादृशस्य सम्बन्धस्य सौन्दर्यं यः तादृशं निष्ठायाः विश्वासस्य च दृश्यं प्रस्तुतुं शक्नोति। वस्त्राणां विषमतया, तेषां सापेक्षस्थितिं सूचयन्ती, दृश्यं अधिकं प्रभावितम् आसीत्। स्पेनीयः एकं शिथिलं चिले जाकेटं, कृष्णवेल्वेटनिर्मितं, धृतवान्; श्वेतानि लघुवस्त्राणि मोजाः च, जानुप्रकोष्ठे चरणे च रजतबकलैः युक्तानि; एकं उच्चमुकुटं सोम्ब्रेरो, सूक्ष्मतृणनिर्मितं; एकं सूक्ष्मं खड्गं, रजतमण्डितं, तस्य पट्टिकायां ग्रन्थौ लम्बमानं⁠—अन्तिमं प्रायः अपरिहार्यं साधनं, अलंकारात् अधिकं उपयोगितायै, दक्षिणामेरिकीयस्य सज्जनस्य वस्त्रस्य अद्यापि। यदा तस्य कदाचित् स्नायुविकाराः विकारं उत्पादयन्ति, तदा तस्य वस्त्राणां एका निश्चिता सूक्ष्मता आसीत् या चारित्रिकरूपेण विषमता आसीत्; विशेषतः मुख्यमस्तकस्य अग्रभागे स्थिते गेट्टो, कृष्णैः पूर्णे।

सेवकः केवलं विस्तृतपायजामां धृतवान्, स्पष्टतया, तेषां कठोरतया पैचैः च, कस्यचित् पुरातनस्य उच्चपटस्य निर्मिताः; ते शुद्धाः आसन्, कट्यां एकेन अविच्छिन्नरज्जुना बद्धाः, यः, तस्य शान्तं, निवेदनशीलं वातावरणं कदाचित्, तं सन्त् फ्रान्सिस् इति याचकस्य साधुः इव दर्शयति स्म।

यद्यपि समयस्य स्थानस्य च अनुकूलं न, कम्तः अमेरिकीयस्य सरलचिन्तनस्य दृष्ट्या, तथा तस्य सर्वेषां विपत्तीनां मध्ये विचित्ररूपेण जीवितं, दोन् बेनितोः वस्त्रालंकारः, फैशन् दृष्ट्या, तस्य वर्गस्य दक्षिणामेरिकीयानां शैलीतः अधिकं न गतवान्। यद्यपि वर्तमानयात्रायां ब्यूनस् आयर्स् इति प्रस्थितवान्, सः स्वयं चिले देशस्य निवासी इति घोषितवान्, यस्य निवासिभिः सामान्यतः सरलकोटः एककालीनजनसाधारणपायजामाः च न स्वीकृताः; परं, एकेन उचितं परिवर्तनेन, तेषां प्रान्तीयवेशभूषां, विश्वस्य कस्यचित् चित्रवत्, अनुसृतवन्तः। तथापि, यात्रायाः पाण्डुचरित्रे, तस्य स्वस्य पाण्डुमुखं च सापेक्ष्ये, स्पेनीयस्य वस्त्रालंकारे किमपि असंगतं प्रतीतं, यत् प्लेगस्य काले लण्डन् मार्गेषु विचलन्तं रोगग्रस्तं दरबारी इति प्रतिमां सूचयति स्म।

कथायाः भागः यः, सम्भवतः, अधिकं रुचिं, किञ्चित् आश्चर्यं च, प्रेरितवान्, प्रश्नगतानां अक्षांशानां विषये, दीर्घशान्तयः उक्ताः, विशेषतः जहाजस्य एतावत् दीर्घकालं प्रवाहितं भवितुम्। मतं न प्रकटयन्, अमेरिकीयः निश्चितं न अचिन्तयत् यत् विलम्बस्य किञ्चित् भागं अकुशलनाविकतायाः दोषपूर्णनौचालनस्य च कारणेन भवितुम्। दोन् बेनितोः लघु, पीतहस्तान् दृष्ट्वा, सः सहजं अनुमानितवान् यत् युवाकप्तानः हॉसहोल् इति न, अपितु केबिन्-विन्डो इति प्राप्तवान्; यदि एवं, तर्हि युवा, रोगग्रस्तः, सज्जनः च एकत्रिताः सन्ति इति असमर्थतायां किम् आश्चर्यम्?

परं दयायां आलोचनां निमज्ज्य, स्वसहानुभूतेः पुनरावृत्तिं कृत्वा, कप्तान् डेलानोः, तस्य कथां श्रुत्वा, न केवलं प्रथमतः इव, दोन् बेनितोः तस्य जनानां च तात्कालिकशारीरिकआवश्यकतानां पूर्तिं कर्तुं प्रतिज्ञातवान्, अपितु, अधिकं, अधिकं जलस्य स्थायिसंचयस्य, किञ्चित् पटानां रज्जूनां च प्राप्तौ साहाय्यं कर्तुं प्रतिज्ञातवान्; यद्यपि तस्य स्वस्य कृते अल्पं असुविधा भवेत्, तथापि सः त्रयः उत्तमनाविकान् अस्थायिडेक् अधिकारिणां रूपेण दातुं सज्जः आसीत्; येन विलम्बं विना जहाजः कन्सेप्सियन् इति प्रति प्रस्थातुं शक्नुयात्, तत्र लिमा इति निर्दिष्टं पत्तनं प्रति पूर्णं पुनर्निर्माणं कर्तुम्।

एतादृशं उदारत्वं रोगग्रस्तस्य अपि प्रति प्रभावं न अकरोत्। तस्य मुखं प्रकाशितम्; उत्सुकः उत्तेजितः च, सः स्वागतकर्तुः सत्यदृष्टिं प्राप्तवान्। कृतज्ञतया सः अभिभूतः प्रतीतः।

“एतत् उत्तेजनं स्वामिनः कृते हानिकरम्,” सेवकः मर्मरितवान्, तस्य बाहुं गृहीत्वा, शान्तिकरवाक्यैः सह कोमलतया तं पार्श्वं प्रति आकर्षयन्।

यदा दोन् बेनितोः पुनः आगतवान्, अमेरिकीयः दुःखितः अभवत् यत् तस्य आशावादः, तस्य गण्डयोः अकस्मात् प्रज्वलनं इव, केवलं ज्वरयुक्तः क्षणिकः च आसीत्।

अल्पकालान्तरे, आनन्दरहितेन मुखेन, पूप् इति प्रति दृष्टिं उन्नय्य, स्वामी स्वागतकर्तारं तत्र अनुगन्तुं आमन्त्रितवान्, यत् किञ्चित् वायोः श्वासः चलति इति लाभाय।

यथा, कथायाः वर्णनसमये, कप्तान् डेलानोः एकद्विवारं आश्चर्यचकितः अभवत् यत् कदाचित् कुठारमार्जकानां झांझध्वनिः, विशेषतः जहाजस्य एतस्मिन् भागे, रोगग्रस्तस्य कर्णयोः, किमर्थं अनुमतं इति; तथा च, कुठाराः किमपि आकर्षकं न प्रतीयन्ते, तेषां संचालकाः ततः अपि न, अतः, सत्यं वक्तुं, किञ्चित् गुप्तअनिच्छा, अथवा संकोचः अपि, भवितुम्, यत् कप्तान् डेलानोः, स्पष्टसन्तोषेण, स्वाम्याः आमन्त्रणे सहमतः अभवत्। अधिकं, यत्, असमये शिष्टाचारस्य एकेन चापल्येन, तस्य मृतवत् आकृत्या दुःखदायिना, दोन् बेनितोः, कास्टिलियन् नमस्कारैः, गम्भीरतया स्वागतकर्तुः सोपानं आरोहणे पूर्वं गन्तुं आग्रहं कृतवान्; यत्र, अन्तिमपदस्य प्रत्येकं पार्श्वे, चिह्नसहायकाः प्रहरी च इति द्वौ अशुभफाइलस्य सदस्यौ उपविष्टौ आस्ताम्। सावधानतया उत्तमकप्तान् डेलानोः तयोः मध्ये प्रचलितवान्, तयोः पृष्ठतः त्यक्त्वा, एकः गान्टलेट् इति धावन् इव, तस्य पिण्डिकयोः एकः भययुक्तः स्पन्दः अनुभूतवान्।

परं यदा, मुखं परिवर्त्य, सः सम्पूर्णं फाइलं, अनेकाः ऑर्गन्-ग्राइण्डराः इव, तेषां कार्ये मूढतया निरताः, अन्यसर्वं उपेक्षयन्तः, दृष्टवान्, तदा सः स्वस्य अन्तिमचञ्चलभयस्य प्रति स्मितं न अकरोत्।

अधुना, स्वस्य यजमानेन सह स्थित्वा, अधःस्थितान् पटलान् अवलोकयन्, सः पूर्वोक्तानाम् अनुशासनविरोधस्य एकं दृष्टान्तं दृष्ट्वा आश्चर्यचकितः अभवत्। त्रयः कृष्णवर्णीयाः बालकाः, द्वाभ्यां स्पेनदेशीयैः बालकैः सह, ह्याचेषु एकत्र उपविष्टाः, एकं काष्ठनिर्मितं पात्रं खुरचन्तः, यस्मिन् किञ्चित् अल्पं भोजनं नूतनतया पक्वम् आसीत्। सहसा, एकः कृष्णवर्णीयः बालकः, स्वस्य श्वेतसहचरेण उक्तस्य एकस्याः वाचः क्रुद्धः, एकं छुरिकां गृहीत्वा, एकेन तूलिकाहर्त्रा निवारितः अपि, तं बालकं शिरसि आहत्य, एकं घातं कृतवान्, यस्मात् रुधिरं प्रवहति स्म।

आश्चर्येण, कप्तान् डेलानोः पृष्टवान् यत् इदं किमर्थम्। तस्मै पाण्डुरः डॉन् बेनिटोः मन्दं मन्दं उक्तवान् यत् एतत् केवलं बालकस्य क्रीडा आसीत्।

“अत्यन्तं गम्भीरा क्रीडा, निश्चयेन,” कप्तान् डेलानोः पुनरुक्तवान्। “यदि एतादृशं किमपि बैचलर्स् डिलाइट् जहाजे घटितं स्यात्, तर्हि तत्क्षणं दण्डः अनुसृतं स्यात्।”

एताः वाचः श्रुत्वा, स्पेनदेशीयः अमेरिकनस्य प्रति एकं सहसा, स्थिरं, अर्धविक्षिप्तं दृष्टिं कृत्वा; पुनः स्वस्य मूर्च्छायां पतितः, उक्तवान्, “निश्चयेन, निश्चयेन, सेन्योर्।”

किम् एषः दुर्भाग्यवान् पुरुषः तेषां कागजकप्तानां एकः अस्ति यान् अहं जानामि, ये नीत्या तत् सहन्ते यत् शक्त्या निवारयितुं न शक्नुवन्ति? अहं न जानामि यत् कमाण्डरस्य दुःखदं दृश्यं यस्य कमाण्डस्य नाम मात्रं अस्ति।

“अहं मन्ये, डॉन् बेनिटो,” सः अधुना उक्तवान्, तूलिकाहर्त्रं प्रति दृष्टिं कृत्वा यः बालकानां मध्ये हस्तक्षेपं कर्तुम् इच्छति स्म, “यत् भवान् सर्वान् कृष्णवर्णीयान् नियोजयितुं लाभं प्राप्नुयात्, विशेषतः युवकान्, यद्यपि किमपि निरर्थकं कार्यं, यद्यपि जहाजे किमपि घटते। किम्, मम लघुसेनायां अपि, अहं एतादृशं मार्गं अनिवार्यं मन्ये। अहं एकदा स्वस्य क्वार्टरडेक्-स्थितान् नाविकान् स्वस्य केबिन्-निमित्तं चटाइं कुर्वतः नियोजितवान्, यदा, त्रयः दिवसाः, अहं स्वस्य जहाजं त्यक्तवान्⁠—चटाइं, पुरुषान्, सर्वं⁠—शीघ्रं नाशं प्रति, एकस्य प्रचण्डस्य वायुप्रवाहस्य कारणात्, यस्मिन् वयं किमपि कर्तुं न शक्नुमः केवलं तस्य अग्रे निरुपायाः प्रवहामः।”

“निश्चयेन, निश्चयेन,” डॉन् बेनिटोः मन्दं मन्दं उक्तवान्।

“किन्तु,” कप्तान् डेलानोः पुनः उक्तवान्, तूलिकाहर्त्रान् अवलोक्य ततः निकटस्थान् कुठारमार्जकान् प्रति दृष्टिं कृत्वा, “अहं पश्यामि यत् भवान् किञ्चित्, न्यूनातिन्यूनं, स्वस्य सेनां नियोजयति।”

“आम्,” पुनः शून्यं प्रत्युत्तरं दत्तम्।

“ते वृद्धाः पुरुषाः तत्र, स्वस्य पल्पिटेभ्यः स्वस्य पौं खुरचन्तः,” कप्तान् डेलानोः तूलिकाहर्त्रान् प्रति संकेतं कृत्वा उक्तवान्, “ते इतरेषां प्रति वृद्धानां धर्मोपदेशकानां भूमिकां निर्वहन्ति प्रतिभान्ति, यद्यपि तेषां उपदेशाः कदाचित् अल्पं गण्यन्ते। किम् एतत् स्वेच्छया तेषां भागः, डॉन् बेनिटो, अथवा भवान् तान् स्वस्य कृष्णमेषाणां गोपालान् नियुक्तवान्?”

“यान् पदानि ते पूरयन्ति, अहं तान् नियुक्तवान्,” स्पेनदेशीयः कटुतया उक्तवान्, यथा किञ्चित् कटाक्षं प्रति प्रतिक्रियां कुर्वन्।

“एते अन्ये, एते अशान्तीयाः जादूगराः अत्र,” कप्तान् डेलानोः अस्वस्थतया कुठारमार्जकानां उज्ज्वलितस्य लोहस्य प्रति दृष्टिं कृत्वा उक्तवान्, “एतत् एकं कौतूहलपूर्णं कार्यं प्रतिभाति यत् ते कुर्वन्ति, डॉन् बेनिटो?”

“वायुप्रवाहेषु यान् अस्माभिः साकं घटिताः,” स्पेनदेशीयः उत्तरं दत्तवान्, “यत् अस्माकं सामान्यं मालं न उत्क्षिप्तं तत् लवणजलेन बहुधा क्षतिग्रस्तम् अभवत्। शान्तस्य वायोः आगमनात्, अहं अनेकानि छुरिकानां कुठाराणां च पेटिकाः प्रतिदिनं उत्थाप्य परीक्षणाय शोधनाय च आनीतवान्।”

“एकं विवेकपूर्णं विचारः, डॉन् बेनिटो। भवान् जहाजस्य मालस्य च अंशस्वामी अस्ति, अहं अनुमानयामि; किन्तु दासानां न कोऽपि, कदाचित्?”

“यत् भवान् पश्यति तस्य सर्वस्य अहं स्वामी अस्मि,” डॉन् बेनिटोः अधीरतया उक्तवान्, “कृष्णवर्णीयानां मुख्यसमूहं विना, ये मम मृतमित्रस्य, अलेक्जाण्ड्रो अराण्डस्य, आसन्।”

एतत् नाम उक्त्वा, तस्य भावः हृदयविदारकः अभवत्; तस्य जानुनी कम्पिते; तस्य सेवकः तं धृतवान्।

तस्य असामान्यस्य भावस्य कारणं अनुमानयन्, स्वस्य अनुमानं स्थापयितुं, कप्तान् डेलानोः, विरामं दत्त्वा, उक्तवान्: “अहं पृच्छामि, डॉन् बेनिटो, किम्⁠—यतः किञ्चित् कालात् पूर्वं भवान् केबिनयात्रिणां विषये उक्तवान्⁠—मित्रं, यस्य हानिः भवन्तं इत्थं पीडयति, यात्रायाः आरम्भे स्वस्य कृष्णवर्णीयैः सह आगतः आसीत्?”

“आम्।”

“किन्तु ज्वरेण मृतः?”

“ज्वरेण मृतः। अहो, यदि अहं केवलं⁠—”

पुनः कम्पमानः, स्पेनदेशीयः विरामं दत्तवान्।

“क्षम्यताम्,” कप्तान् डेलानोः मन्दं उक्तवान्, “किन्तु अहं मन्ये यत्, सहानुभूतिपूर्णेन अनुभवेन, अहं अनुमानयामि, डॉन् बेनिटो, यत् किम् एतत् यत् भवतः दुःखस्य तीक्ष्णतरं करोति। अहं एकदा दुर्भाग्येन, समुद्रे, एकं प्रियं मित्रं, स्वस्य भ्रातरं, यः तदा सुपरकार्गो आसीत्, हतवान्। तस्य आत्मनः कल्याणं निश्चितं ज्ञात्वा, तस्य प्रस्थानं अहं पुरुषवत् सोढुं शक्तवान् अस्मि; किन्तु सः सत्यदृष्टिः, सः सत्यहस्तः⁠—यौ मम साकं बहुधा मिलितौ⁠—सः उष्णहृदयः; सर्वं, सर्वं⁠—श्वानानां निमित्तं खण्डाः इव⁠—सर्वं शार्कमत्स्येभ्यः दातुं! तदा अहं प्रतिज्ञां कृतवान् यत् कदापि प्रियं पुरुषं सहयात्रिणं न करिष्यामि, यदि, तस्य अज्ञाते, अहं सर्वाणि आवश्यकानि साधनानि प्रदत्तवान् न स्याम्, यदि मृत्युः घटेत, तर्हि तस्य मर्त्यांशं समुद्रतीरे समाधिनिमित्तं संरक्षयितुं। यदि भवतः मित्रस्य अवशेषाः अधुना अस्मिन् जहाजे स्युः, डॉन् बेनिटो, तर्हि तस्य नामोल्लेखः भवन्तं इत्थं न प्रभावयेत्।”

“अस्मिन् जहाजे?” स्पेनदेशीयः पुनरुक्तवान्। ततः, भयङ्करैः अङ्गविक्षेपैः, यथा कस्यचित् प्रेतस्य प्रति, सः अचेतनः स्वस्य सेवकस्य सज्जबाहून् प्रति पतितः, यः, कप्तान् डेलानोः प्रति मौनं निवेदनं कृत्वा, प्रतीक्षते स्म यत् सः पुनः एतादृशं विषयं न उद्घाटयेत् यत् स्वस्य स्वामिनः प्रति अवर्णनीयं दुःखं जनयति।

एषः दुर्भाग्यवान् पुरुषः अधुना, दुःखितः अमेरिकनः चिन्तितवान्, तस्य दुःखदायिन्याः अंधविश्वासस्य शिकारः अस्ति यः मानवस्य परित्यक्तशरीरेण सह भूतानि संयोजयति, यथा प्रेताः परित्यक्तगृहेण सह। कथं अस्माभिः विभिन्नाः निर्मिताः! मम समानस्थितौ, यत् मम प्रति एकं गम्भीरं सन्तोषं स्यात्, मात्रं सूचनां अपि, स्पेनदेशीयं एतां मूर्च्छां प्रति भयभीतं करोति। दुर्भाग्यवान् अलेक्जाण्ड्रो अराण्ड! किं वदिष्यसि यदि त्वं अत्र भवतः मित्रं पश्येः⁠—यः पूर्वयात्रासु, यदा त्वं, मासान् यावत्, पृष्ठे त्यक्तः आसीः, अहं निश्चयेन वदामि, बहुधा, बहुधा, त्वां एकं दृष्टिं द्रष्टुम् इच्छति स्म⁠—अधुना भयेन आक्रान्तः अस्ति यत् त्वां कथंचित् स्वस्य समीपे स्थापयितुं चिन्तयति।

एतस्मिन् क्षणे, एकस्य श्मशानस्य नीरसः घण्टानादः, एकस्य दोषस्य सूचकः, जहाजस्य फोरकास्ल् घण्टा, एकेन धूसरतूलिकाहर्त्रा आहतः, दशवादनं प्रकटितवान्, सीसस्य शान्तेः मध्ये; यदा कप्तान् डेलानोः ध्यानं एकस्य विशालस्य कृष्णवर्णीयस्य चलन्तः आकृतिः आकृष्टवान्, यः अधःस्थितस्य सामान्यजनस्य समूहात् निर्गत्य, उन्नतं पूप् प्रति मन्दं मन्दं अगच्छत्। तस्य कण्ठे एकं लोहनिर्मितं कवचं आसीत्, यस्मात् एकः शृङ्खला निर्गता, त्रिधा तस्य शरीरे परिवेष्टिता; अन्तिमाः कड्याः एकस्य लोहस्य विस्तृतपट्टिकायां संयुक्ताः, तस्य कटिबन्धः।

“कथं एकः मूकः अटुफल् चलति,” सेवकः मर्मरितवान्।

कृष्णवर्णीयः पूपस्य सोपानान् आरुह्य, एकः शूरः बन्दी इव, दण्डं प्राप्तुं आनीतः, डॉन् बेनिटोः समक्षं निर्भयमूकतया स्थितवान्, यः अधुना स्वस्य आक्रमणात् उत्थितः आसीत्।

तस्य आगमनस्य प्रथमदर्शने, डॉन् बेनिटोः चकितः अभवत्, एकः क्रोधपूर्णः छाया तस्य मुखे व्याप्तवान्; तथा, व्यर्थक्रोधस्य स्मृत्या, तस्य श्वेतौ ओष्ठौ संयुक्तौ अभवताम्।

एषः कश्चित् दुराग्रही विद्रोही अस्ति, कप्तान् डेलानोः चिन्तितवान्, नीग्रोस्य विशालाकृतिं अवलोक्य, किञ्चित् प्रशंसायाः मिश्रणेन विना।

“पश्य, सः भवतः प्रश्नं प्रतीक्षते, स्वामिन्,” सेवकः उक्तवान्।

एतत् स्मारितः, डॉन् बेनिटोः, सन्त्रस्तः स्वस्य दृष्टिं परावृत्य, यथा पूर्वाभासेन किञ्चित् विद्रोहात्मकं प्रत्युत्तरं वर्जयन्, विचलितस्वरेण, एवं उक्तवान्:⁠—

“अटुफल्, किम् भवान् मम क्षमां याचिष्यते, अधुना?”

कृष्णवर्णीयः मौनं धृतवान्।

“पुनः, स्वामिन्,” सेवकः कटुतया उक्तवान्, स्वस्य देशवासिनं प्रति दृष्टिं कृत्वा, “पुनः, स्वामिन्; सः भवते नम्रः भविष्यति।”

“उत्तरं ददातु,” डॉन् बेनिटोः उक्तवान्, अद्यापि स्वस्य दृष्टिं परावृत्य, “एकां वाचं वदतु, क्षम्यताम्, तर्हि भवतः शृङ्खलाः मुक्ताः भविष्यन्ति।”

एतत् श्रुत्वा, कृष्णवर्णीयः, मन्दं मन्दं उभौ बाहू उत्थाप्य, तौ निर्जीवौ पातितवान्, तस्य कड्याः खणखणायन्तः, तस्य शिरः नम्रम्; यथा वदति, “न, अहं सन्तुष्टः अस्मि।”

“गच्छतु,” डॉन् बेनिटोः अन्तर्गतं अज्ञातं च भावं सह उक्तवान्।

यथा आगतः, तथा कृष्णवर्णीयः आज्ञां पालितवान्।

“क्षम्यताम्, डॉन् बेनिटो,” कप्तान् डेलानोः उक्तवान्, “किन्तु एतत् दृश्यं मां आश्चर्यचकितं करोति; किमर्थम् एतत्, प्रार्थये?”

“तत् अर्थः यत् सः कृष्णवर्णः एव, सर्वेषां समूहानां मध्ये, मम विशिष्टं कारणं दत्तवान्। अहं तं बन्धनेषु स्थापितवान्; अहं⁠—”

अत्र सः विरामं कृतवान्; तस्य हस्तः तस्य शिरसि, यथा तत्र किञ्चित् भ्रमणं भवति, अथवा स्मरणस्य अकस्मात् विभ्रमः आगतः; किन्तु तस्य सेवकस्य स्निग्धं दृष्टिपातं प्राप्य सः निर्भयः अभवत्, चलितवान्:⁠—

“अहं तादृशं रूपं दण्डयितुं न शक्तवान्। किन्तु अहं तं कथितवान् यत् सः मम क्षमां याचेत। अद्यापि सः न कृतवान्। मम आज्ञया, प्रत्येकं द्वि-घण्टायां सः मम समक्षं तिष्ठति।”

“एतत् कियत्कालं यावत् अस्ति?”

“षष्टिदिनानि।”

“अन्यत्र सर्वत्र आज्ञाकारी? आदरयुक्तः?”

“आम्।”

“मम विवेकेन तर्हि,” कप्तान् डेलानोः, आवेगेन, “अस्य जने राजसी आत्मा अस्ति।”

“सः किञ्चित् अधिकारं प्राप्तुं शक्नोति,” कटुतया डॉन् बेनिटोः उत्तरितवान्, “सः कथयति यत् सः स्वस्य देशे राजा आसीत्।”

“आम्,” सेवकः, शब्दं प्रवेशयन्, “अतुफालस्य कर्णेषु ताः छिद्राः पूर्वं स्वर्णस्य खण्डानि धारयन्ति स्म; किन्तु इदानीं बबोः, स्वस्य देशे, केवलं दरिद्रः दासः आसीत्; कृष्णवर्णस्य दासः बबोः आसीत्, यः इदानीं श्वेतस्य अस्ति।”

किञ्चित् खिन्नः एताभिः संभाषणात्मकाभिः स्नेहभावाभिः, कप्तान् डेलानोः कौतूहलेन सेवकं प्रति आगतः, ततः स्वामिनं प्रति जिज्ञासया दृष्टिपातं कृतवान्; किन्तु, यथा दीर्घकालं यावत् एताः लघु अनौपचारिकताः अभ्यस्ताः, न स्वामी न च सेवकः तं अवगन्तुं प्रतीताः।

“किम्, प्रार्थये, अतुफालस्य अपराधः, डॉन् बेनिटो?” कप्तान् डेलानोः पृष्टवान्; “यदि एतत् किञ्चित् अत्यन्तं गम्भीरं न आसीत्, मूर्खस्य सल्लाहं गृहाण, तस्य सामान्यं विनयित्वं, तथा तस्य आत्मनः किञ्चित् स्वाभाविकं आदरं दृष्ट्वा, तस्य दण्डं मोचय।”

“न, न, स्वामी कदापि एतत् न करिष्यति,” अत्र सेवकः स्वयं मर्मरितवान्, “गर्वितः अतुफालः प्रथमं स्वामिनः क्षमां याचेत। दासः तत्र तालकं धारयति, किन्तु स्वामी अत्र कुञ्चिकां धारयति।”

तस्य ध्यानं एवं निर्दिष्टं, कप्तान् डेलानोः इदानीं प्रथमवारं दृष्टवान् यत्, सूक्ष्मं रेशमीयं सूत्रं, डॉन् बेनिटोः ग्रीवायां, कुञ्चिकां लम्बयति। तत्क्षणं, सेवकस्य मर्मरितानां अक्षराणां द्वारा, कुञ्चिकायाः प्रयोजनं अनुमान्य, सः स्मितं कृतवान्, कथितवान्:⁠—“तर्हि, डॉन् बेनिटो⁠—तालकं च कुञ्चिका⁠—सार्थकं प्रतीकं, निश्चयेन।”

तस्य ओष्ठं दंशयन्, डॉन् बेनिटोः विचलितः।

यद्यपि कप्तान् डेलानोः टिप्पणी, यः स्वाभाविकं सरलतायुक्तः यत् व्यङ्ग्यं वा विडम्बनं वा कर्तुं असमर्थः, स्पेनिशस्य कृष्णवर्णस्य प्रति विशिष्टं प्रभुत्वं प्रति क्रीडात्मकं संकेतं दत्तवान्; तथापि हाइपोकॉन्ड्रियाकः किञ्चित् प्रकारेण एतत् दुष्टं प्रतिबिम्बं इति गृहीतवान् यत् सः अद्यापि दासस्य प्रतिष्ठितं इच्छां, कमपि मौखिकं आह्वानं, भङ्गं कर्तुं असमर्थः इति। एतत् अनुमानितं भ्रान्तं दुःखितः, तथापि तस्य संशोधनं निराशः, कप्तान् डेलानोः विषयं परिवर्तितवान्; किन्तु तस्य सहचरं पूर्वापेक्षया अधिकं निवृत्तं प्राप्य, यथा अद्यापि कटुतया पूर्वोक्तं अपमानं पचन्, क्रमेण कप्तान् डेलानोः अपि कम्पनात् मौनं अभवत्, स्वस्य इच्छायाः विरुद्धं, यत् मन्यते यत् रोगग्रस्तस्य स्पेनिशस्य गुप्तं प्रतिशोधं। किन्तु श्रेष्ठः नाविकः, स्वस्य विपरीतं स्वभावं, स्वस्य भागे, प्रतिशोधस्य भावनायाः प्रतिरूपात् अपि निवृत्तः, यदि मौनं, तर्हि केवलं संक्रमणात्।

इदानीं स्पेनिशः, स्वस्य सेवकेन सह किञ्चित् अनादरपूर्वकं स्वस्य अतिथेः पारं गतः; एतत् प्रक्रिया, युक्तियुक्तं, अस्थिरं मनोविकारस्य निरर्थकं स्वेच्छां इति गणितुं शक्यते, यदि न स्वामी च सेवकः, उन्नतस्य स्कायलाइटस्य कोणे स्थित्वा, मन्दं स्वरैः कथनं आरब्धवन्तः। एतत् अप्रियं आसीत्। तथा च; स्पेनिशस्य मनोविकारपूर्णं वायुः, यः कदाचित् वैद्यकीयं गौरवं न अभवत्, इदानीं गौरवं इति न प्रतीतम्; यदा सेवकस्य सेवकीयः स्नेहः स्वस्य मूलं सरलहृदयस्य अनुरागस्य आकर्षणं हृतवान्।

तस्य संकटे, अतिथिः स्वस्य मुखं जहाजस्य अन्यं पार्श्वं प्रति परिवर्तितवान्। एवं कुर्वन्, तस्य दृष्टिपातः यदृच्छया युवकं स्पेनिशं नाविकं प्रति पतितः, तस्य हस्ते रज्जुः, यः नौकायाः तलात् मिजन्-रिगिंगस्य प्रथमं चक्रं प्रति अगच्छत्। सम्भवतः सः जनः विशेषतः न दृष्टः, यदि न सः, किञ्चित् गुप्तं आकाङ्क्षया, स्वस्य दृष्टिं कप्तान् डेलानोः प्रति स्थिरं कृतवान्, यतः, इदानीं, यथा स्वाभाविकं अनुक्रमं, द्वयोः मर्मरितार्थयोः प्रति गतवान्।

स्वस्य ध्यानं एवं पुनः निर्दिष्टं, कप्तान् डेलानोः किञ्चित् आश्चर्यं प्राप्तवान्। डॉन् बेनिटोः व्यवहारात् इदानीं, यत् अतिथिः, अल्पं भागं, निवृत्तस्य परामर्शस्य विषयः आसीत् इति प्रतीतम्⁠—एतत् अनुमानं अतिथेः प्रति अप्रियं, यथा स्वामिनः प्रति अप्रशंसनीयं।

स्पेनिशस्य कप्तानस्य शिष्टाचारस्य च असभ्यतायाः विचित्राः परिवर्तनाः अस्पष्टाः, द्वयोः अनुमानयोः एकस्य विना⁠—निर्दोषः उन्मादः, अथवा दुष्टं छलम्।

किन्तु प्रथमं विचारः, यद्यपि एतत् स्वाभाविकं उदासीनस्य प्रेक्षकस्य प्रति आगच्छेत्, च, किञ्चित् अंशेन, अद्यापि कप्तान् डेलानोः मनसः पूर्णतः अपरिचितं न आसीत्, तथापि, इदानीं, आरम्भिकं प्रकारेण, सः अज्ञातस्य व्यवहारं किञ्चित् इच्छितं अपमानं इति गणयितुं आरब्धवान्, निश्चयेन उन्मादस्य विचारः वस्तुतः त्यक्तः। किन्तु यदि न उन्मादः, तर्हि किम्? परिस्थितिषु, कः श्रेष्ठः, न, कः अपि ईमान्दारः ग्रामीणः, स्वस्य अतिथेः प्रति इदानीं कृतं कार्यं करिष्यति? सः जनः छलकर्ता आसीत्। कश्चित् नीचः साहसिकः, सागरीयः महान् इति मास्कराडिंग् कुर्वन्; तथापि केवलं श्रेष्ठत्वस्य प्रथमं आवश्यकतायाः अज्ञः यत् वर्तमानं विचित्रं अनौचित्यं प्रति प्रकटितः। तत् विचित्रं औपचारिकता, अपि, अन्यसमयेषु प्रकटिता, यत् स्वस्य वास्तविकं स्तरं उपरि कार्यं कुर्वतः अप्रतिचित्रं न आसीत्। बेनिटो सेरेनो⁠—डॉन् बेनिटो सेरेनो⁠—एकं ध्वन्यात्मकं नाम। एकः, अपि, तत् कालं, अज्ञातं न आसीत्, उपनामे, सुपरकार्गोषु च नाविककप्तानेषु स्पेनिश् मेन् प्रति व्यापारं कुर्वत्सु, यत् तेषां प्रान्तेषु सर्वेषु अत्यन्तं उद्यमशीलस्य च विस्तृतस्य वाणिज्यिकस्य कुटुम्बस्य अस्ति; तस्य किञ्चित् सदस्याः उपाधिधारकाः; कश्चित् कास्टिलियन् रोथ्स्चिल्ड्, उत्तमं व्यापारिकं नगरं दक्षिणस्य अमेरिकायाः प्रति कुलीनः भ्राता, अथवा चचेरः। आरोपितः डॉन् बेनिटोः प्रारम्भिकं यौवने, प्रायः एकोनत्रिंशत् वा त्रिंशत् वर्षाणि। एतादृशस्य गृहस्य सागरीयकार्येषु भ्रमणशीलं कैडेट्शिप् इति ग्रहीतुं, प्रतिभायुक्तस्य च उत्साहयुक्तस्य युवकस्य प्रति कः अधिकं सम्भावितः योजना? किन्तु स्पेनिशः पाण्डुरः रोगी आसीत्। किमपि न। यावत् मरणशीलस्य रोगस्य अनुकरणस्य अंशं, किञ्चित् छलकर्तृणां कौशलं प्राप्तुं ज्ञातम्। चिन्तयितुं यत्, शिशुत्वस्य दुर्बलतायाः आवरणे, अत्यन्तं क्रूराः ऊर्जाः निहिताः भवेयुः⁠—स्पेनिशस्य तानि मृदूनि पादाः तस्य दंष्ट्राणां प्रति केवलं रेशमीयाः।

कस्यापि विचारस्य अनुक्रमात् एताः कल्पनाः न आगताः; न अन्तः, किन्तु बाह्यतः; अकस्मात्, अपि, एकस्मिन् समूहे, यथा हिमस्य तुषारः; तथापि शीघ्रं एव लुप्ताः यथा कप्तान् डेलानोः सद्भावस्य मृदुः सूर्यः स्वस्य मध्याह्नं प्राप्तवान्।

पुनः एकवारं स्वस्य अतिथिं प्रति दृष्टिपातं कुर्वन्⁠—यस्य पार्श्वमुखं, स्कायलाइटस्य उपरि प्रकटितं, इदानीं तं प्रति परिवर्तितम्⁠—सः प्रोफाइलेन प्रभावितः, यस्य स्पष्टता छेदस्य द्वारा परिष्कृतं, रोगस्य दुर्बलतायाः कारणात्, तथा च हनुः प्रति दाढिकया उन्नतं। सन्देहं दूरं कुरु। सः सत्यस्य हिडाल्गो सेरेनोः सत्यं अंकुरः आसीत्।

एतैः च अन्यैः उत्तमैः विचारैः निर्वृतिः प्राप्तवान्, अतिथिः, लघुतया गीतं गायन्, इदानीं उदासीनतया पूपं प्रति चलितवान्, यत् डॉन् बेनिटोः प्रति प्रकटयितुं न यत् सः किञ्चित् अपि असभ्यतायाः प्रति सन्देहं कृतवान्, अधिकं न छलस्य; यत् एतत् सन्देहः अद्यापि मिथ्या इति प्रमाणितः भवेत्, च घटनया; यद्यपि, वर्तमानकाले, परिस्थितिः यत् तं सन्देहं उत्पादितवती, अस्पष्टा अवशिष्टा। किन्तु यदा सः लघुः रहस्यः निर्मलः भवेत्, कप्तान् डेलानोः चिन्तितवान् यत् सः अत्यन्तं पश्चात्तापं प्राप्नुयात्, यदि सः डॉन् बेनिटोः प्रति ज्ञापयेत् यत् सः अनुदारं अनुमानं कृतवान्। संक्षेपेण, स्पेनिशस्य कृष्णाक्षरपाठस्य प्रति, किञ्चित् कालं यावत्, खुल्लं मार्जिनं त्यक्तुं श्रेयस्करम्।

इदानीं, तस्य पाण्डुरं मुखं स्फुरितं च मेघाच्छन्नं, स्पेनिशः, अद्यापि स्वस्य सेवकेन सह समर्थितः, स्वस्य अतिथिं प्रति गतवान्, यदा, स्वस्य सामान्यात् अधिकं संकटेन, च विचित्रं प्रकारेण षड्यन्त्रात्मकं स्वरं तस्य कर्कशे मर्मरे, एतत् संभाषणं आरब्धम्:⁠—

“सेन्योर्, अहं पृच्छामि यत् कियत्कालं यावत् भवान् एतस्य द्वीपस्य प्रति शयितवान्?”

“ओह्, किन्तु एकः वा द्वौ दिनौ, डॉन् बेनिटो।”

“च कस्मात् बन्दरगाहात् भवान् अन्तिमः?”

“कैन्टन्।”

“तत्र, सेन्योर्, त्वं तव मुद्रचर्माणि चाय-रेश्मभिश्च परिवर्तितवान् इति मया श्रुतम्?”

“आम्, रेश्मानि, बहुधा।”

“तथा च शेषं धनेन गृहीतवान्, कदाचित्?”

कप्तान् डेलानो, किञ्चित् चञ्चलः सन्, उत्तरं ददौ⁠—

“आम्; किञ्चित् रजतम्; न अतिशयम्, तथापि।”

“आह⁠—भवतु। कृपया कति जनाः सन्ति तव, सेन्योर्?”

कप्तान् डेलानो किञ्चित् आश्चर्यचकितः, परं उत्तरं ददौ⁠—

“पञ्चविंशतिः सर्वे।”

“अधुना, सेन्योर्, सर्वे नौकायाम्, इति मन्ये?”

“सर्वे नौकायाम्, डॉन् बेनिटो,” इति कप्तानः सन्तोषेण उत्तरं ददौ।

“तथा च अद्य रात्रौ, सेन्योर्?”

अस्य अन्तिमस्य प्रश्नस्य अनन्तरं, इतिपर्यन्तं बहुधा पुनःपुनः पृष्टस्य, कप्तान् डेलानो न अवश्यं प्रश्नकर्तारं अतीव गम्भीरतया न पश्येत्, यः, दृष्टिं न प्रतिसंधाय, सर्वैः भयाकुलचिह्नैः स्वनेत्राणि अधः न्यस्य, तस्य सेवकस्य अयोग्यं विरोधं प्रदर्शयन्, यः तदा तस्य पादयोः नम्रः सन्, शिथिलं पादुकाबन्धं संयोजयन् आसीत्; तस्य विमुक्तं मुखं तु, नम्रकौतूहलेन, स्वामिनः अधोमुखं मुखं प्रति उन्मुखं आसीत्।

स्पैनियार्डः, पुनः अपराधभारेण चलन्, स्वप्रश्नं पुनरावर्तयत्⁠—

“तथा च⁠—तथा च अद्य रात्रौ, सेन्योर्?”

“आम्, यावत् जानामि,” इति कप्तान् डेलानो उत्तरं ददौ⁠—“परं न,” स्वयं निर्भयसत्ये समाहितः सन्, “तेषां केचित् मध्यरात्रौ अन्यं मत्स्यग्रहणसमूहं गन्तुं कथितवन्तः।”

“त्वत् नौकाः सामान्यतः⁠—सामान्यतः किञ्चित् सशस्त्राः गच्छन्ति, इति मन्ये, सेन्योर्?”

“ओह, षट्प्रहारकः वा द्वौ, आपत्काले,” इति निर्भयः उदासीनः उत्तरं आसीत्, “लघुसंख्याकाः मुष्कटाः, मुद्रचर्मशूलाः, चन्द्रहासाः च, इति जानासि।”

एवं उत्तरदानसमये, कप्तान् डेलानो पुनः डॉन् बेनिटो प्रति दृष्टिं प्रसारयत्, परं तस्य नेत्राणि परावृत्तानि आसन्; यदा सः अकस्मात् अशिष्टतया विषयं परिवर्तयन्, शान्तिं प्रति किञ्चित् क्रुद्धसङ्केतं कृतवान्, तदा निरपेक्षः सन्, पुनः स्वसेवकेन सह, विपरीतं बल्वर्कं प्रति गतवान्, यत्र कुज्झटिका पुनः आरब्धा।

अस्य समये, कप्तान् डेलानो यावत् शान्तचिन्तनं कुर्यात्, पूर्वोक्तः युवा स्पैनियार्डः नाविकः रज्जुवलयात् अवरोहन् दृष्टः। नौकायाः पटलं प्रति उत्पतितुं नम्रः सन्, तस्य विशालः, अनियन्त्रितः फ्रॉकः, वा शर्टः, कर्कशस्य ऊर्णायाः, तारेण बहुधा चिह्नितः, वक्षःस्थलं प्रति दूरं विवृतं, मलिनं अन्तर्वस्त्रं प्रकटयन्, यत् सूक्ष्मं लिनेनं इति प्रतीयते, कण्ठे संकीर्णं नीलं रिबनं, दुःखेन म्लानं जीर्णं च। अस्य समये युवनाविकस्य नेत्रं पुनः कुज्झटिकाकारिणां प्रति निर्दिष्टं, कप्तान् डेलानो मन्यते स्म यत् तस्मिन् गूढं सङ्केतं अस्ति, यथा मौनसङ्केताः, कस्यचित् फ्रीमेसन् प्रकारस्य, तत्क्षणं विनिमिताः।

एतत् पुनः तस्य दृष्टिं डॉन् बेनिटो दिशि प्रेरितवत्, च, पूर्ववत्, सः न अवश्यं अनुमानं कुर्यात् यत् स्वयं संवादस्य विषयः आसीत्। सः विरामं ददौ। कुठारमार्जनस्य ध्वनिः तस्य कर्णयोः पतितः। सः पुनः द्रुतं पार्श्वदृष्टिं तयोः प्रति प्रसारयत्। तौ षड्यन्त्रकारिणां आकृतिं धारयतः आस्ताम्। पूर्वप्रश्नानां, युवनाविकस्य घटनायाः च सह सम्बन्धे, एतानि अबाधितसन्देहस्य पुनरागमनं जनयन्ति स्म, यत् अमेरिकनस्य विशिष्टं निर्दोषत्वं तत् सोढुं न शक्तवत्। प्रसन्नं हास्यपूर्णं च भावं गृहीत्वा, सः द्रुतं तयोः प्रति गतवान्, उक्तवान् च⁠—“हा, डॉन् बेनिटो, तव कृष्णः अत्र तव विश्वासे उच्चः; प्रकारेण गूढसचिवः, वस्तुतः।”

एतस्मिन्, सेवकः सुभावेन हसित्वा उन्नतं दृष्टवान्, परं स्वामी विषदंशनात् इव चलितवान्। स्पैनियार्डः यावत् स्वयं पुनः संयोजयेत्, तावत् किञ्चित् कालं अभवत्; यत् सः अन्ते, शीतलं नियन्त्रितं च उत्तरं ददौ⁠—“आम्, सेन्योर्, मम बाबो प्रति विश्वासः अस्ति।”

अत्र बाबो, पूर्वस्य केवलं पशुहास्यस्य हास्यं बुद्धिमत् हास्यं परिवर्तयन्, कृतज्ञतया स्वामिनं प्रति दृष्टवान्।

यत् स्पैनियार्डः अधुना मौनं संयतं च स्थितं, यथा अनिच्छया, वा उद्देश्येन संकेतं ददाति यत् अतिथेः समीपता अस्य समये असुविधाजनकं, कप्तान् डेलानो, असभ्यतायां अपि असभ्यः प्रतीयितुं न इच्छन्, किञ्चित् तुच्छं वचनं उक्त्वा गतवान्; पुनः पुनः डॉन् बेनिटो सेरेनोस्य गूढं आचरणं मनसि परिवर्तयन्।

सः पूपात् अवरुह्य, चिन्तायां निमग्नः, अन्धकारमयं ह्याच्वे प्रति गच्छन् आसीत्, यत् स्टीयरेजं प्रति नयति, यदा, तत्र गतिं दृष्ट्वा, सः किं चलति इति पश्यितुं इच्छति स्म। तत्क्षणे तत्र छायामये ह्याच्वे स्फुरणं अभवत्, सः एकं स्पैनियार्डं नाविकं तत्र घूर्णन्तं दृष्टवान्, शीघ्रं स्वफ्रॉकस्य वक्षःस्थले हस्तं स्थापयन्तं, यथा किमपि गूढं कुर्वन्। यावत् सः निश्चितं कुर्यात् यत् कः गच्छति, सः अदृश्यः भूत्वा अधः गतवान्। परं तस्य यावत् दृष्टं तावत् निश्चितं यत् सः पूर्वं रज्जुवलये दृष्टः युवा नाविकः आसीत्।

किं तत् यत् एवं स्फुरितम्? इति कप्तान् डेलानो चिन्तितवान्। न दीपः⁠—न दीपशलाका⁠—न ज्वलन्तं अङ्गारम्। किं मणिः आसीत्? परं कथं नाविकाः मणिभिः सह?⁠—वा रेश्मसज्जितैः अन्तर्वस्त्रैः अपि? किं सः मृतकक्षयात्रिणां सन्दूकान् लुण्ठितवान्? परं यदि एवं, सः नौकायां अत्र चोरितवस्तूनां एकं धारयेत्। आह, आह⁠—यदि, अधुना, तत् निश्चितं गूढसङ्केतं आसीत् यत् अहं पूर्वं अस्य सन्दिग्धस्य सह तस्य कप्तानस्य मध्ये गच्छन्तं दृष्टवान्; यदि अहं निश्चितं कुर्यां यत्, मम अस्वस्थतायां, मम इन्द्रियाः मां न प्रतारयन्ति, तदा⁠—

अत्र, एकात् सन्दिग्धवस्तुतः अन्यं प्रति गच्छन्, तस्य मनः तस्य नौकायाः विषये पृष्टान् विचित्रान् प्रश्नान् परिवर्तयत्।

विचित्रसङ्गत्या, यदा प्रत्येकं बिन्दुः स्मृतिगतः, अशान्तेः कृष्णाः मायाविनः स्वकुठारैः प्रहर्तुं आरभन्त, यथा अशुभटिप्पण्यां श्वेतस्य अतिथेः चिन्तानां प्रति। एतादृशैः पहेलिकाभिः चिह्नैः च दबितः, प्रकृतिविरुद्धं आसीत्, यदि न अल्पसन्देहहृदये अपि किञ्चित् कुत्सितं सन्देहं न प्रविष्टवत्।

नौकां दृष्ट्वा, अधुना असहायतया प्रवाहे पतितां, मन्त्रितपालैः, समुद्रप्रति वेगेन प्रवहन्तीं; च, भूभागस्य सद्यः अवरुद्धप्रक्षेपणात्, सीलरः गूढः इति निरूप्य, स्थूलः नाविकः चिन्तानां प्रति कम्पितुं आरभत, याः सः स्वयं प्रति कथयितुं न शक्तवान्। सर्वेषु अधिकं, सः डॉन् बेनिटो प्रति भूतवत् भयं अनुभवितुं आरभत। तथापि, यदा सः स्वयं प्रबोधितवान्, वक्षः विस्तारितवान्, स्वपादयोः बलवन्तं अनुभूतवान्, च शान्ततया चिन्तितवान्⁠—एतानि सर्वाणि प्रेतानि किं प्रति आसन्?

यदि स्पैनियार्डस्य कश्चित् अशुभः योजना आसीत्, तस्य प्रति न तावत् (कप्तान् डेलानो) यावत् तस्य नौकायाः (दि बैचलर्स् डिलाइट्) प्रति। अतः एकस्य नौकायाः अन्यात् दूरं प्रवहणं, एतादृशस्य सम्भावितस्य योजनायाः अनुकूलं न, किञ्चित् कालं यावत्, तस्य विरुद्धं आसीत्। स्पष्टं यत् एतादृशविरोधानां संयोजकः सन्देहः मिथ्याभूतः एव। तथा च, किं न असम्बद्धं चिन्तयितुं यत् विपत्तिग्रस्ता नौका⁠—रोगेण प्रायः निर्जनायाः नौकायाः⁠—जलाय तृषार्तानां नौकायाः⁠—किं न सहस्रगुणं असम्बद्धं यत् एतादृशी नौका अधुना चौर्यचरित्रस्य भवेत्; वा तस्याः नायकः, स्वयं वा तस्य अधीनानां प्रति, शीघ्रसहायतायाः आहारस्य च इच्छां विना अन्यां इच्छां धारयेत्? परं तदा, किं न सामान्यविपत्तिः, विशेषतः तृषा, कृत्रिमा भवेत्? तथा च किं न सः एव अपरिवर्तितः स्पैनियार्डः नाविकसमूहः, अवशिष्टं यावत् नष्टः इति प्रतिपादितः, तत्क्षणे गूढे स्थितः भवेत्? हृदयविदारकप्रतिरूपेण शीतलजलस्य पात्रं याचमानाः, मानवरूपेण राक्षसाः एकान्तनिवासेषु प्रविष्टाः, न निवृत्ताः यावत् अन्धकारकर्म न सम्पादितम्। तथा च मलयचौरेषु, नौकाः स्वविश्वासघातकं बन्दरं प्रति आकर्षयितुं, वा समुद्रे घोषितशत्रोः नौकायाः आरोहकान् आकर्षयितुं, विरलनाविकैः वा रिक्तैः पटलैः, येषां अधः शतं शूलाः पीतबाहुभिः सज्जिताः मत्तानां मध्ये उत्थापयितुं सज्जाः, असामान्यं न आसीत्। न यत् कप्तान् डेलानो एतानि सर्वाणि पूर्णतया विश्वसितवान्। सः तेषां विषये श्रुतवान् आसीत्⁠—च, अधुना, कथाः इव, ते पुनः आगताः। नौकायाः अधुना गन्तव्यं स्थानं आङ्करस्थानं आसीत्। तत्र सः स्वनौकायाः समीपे भविष्यति। तस्य समीपं प्राप्य, किं न सान् डोमिनिक्, निद्रितज्वालामुखी इव, अधुना गूढाः ऊर्जाः अकस्मात् मुक्तवती?

सः स्पेनदेशीयस्य कथावर्णनसमये तस्य व्यवहारं स्मरति स्म। तत्र एकः निराशापूर्णः संकोचः छलं च आसीत्। एषः व्यवहारः एव आसीत् यः कश्चित् स्वकथां दुष्टप्रयोजनार्थं निर्माति, यावत् सः गच्छति। परं यदि सा कथा सत्यं न आसीत्, तर्हि किं सत्यम् आसीत्? यत् जहाजं स्पेनदेशीयस्य अधिकारे अवैधरूपेण आगतम् आसीत्? परं तस्य बहुषु विवरणेषु, विशेषतः अधिकदुःखदायकेषु भागेषु, यथा नाविकानां मृत्युः, तत्फलतः दीर्घकालं यावत् प्रहारः, दृढशान्तेः कारणात् पूर्वदुःखानि, तृष्णायाः कारणात् अद्यापि दुःखम्; एतेषु सर्वेषु बिन्दुषु, अन्येषु च, डॉन् बेनितोस्य कथा केवलं श्वेतकृष्णयोः अविवेकिनां जनानां विलापवाक्यानि एव न, अपि तु⁠—यत् अनुकरणं कर्तुं अशक्यम् इति प्रतीयते⁠—कप्तेन् डेलानोः दृष्टानां मानवीयलक्षणानां अभिव्यक्तिं च सत्यापितवती। यदि डॉन् बेनितोस्य कथा समग्रतः एकः कल्पनामात्रम् आसीत्, तर्हि जहाजे स्थितः प्रत्येकः जीवः, यावत् कनिष्ठा कृष्णवर्णीया अपि, तस्य सावधानतया प्रशिक्षितः सैनिकः आसीत् यः सङ्कटे आसीत्: एकः अविश्वसनीयः अनुमानः। तथापि, यदि तस्य सत्यवचने विश्वासः कर्तुं कारणम् आसीत्, तर्हि सः अनुमानः उचितः आसीत्।

परं ते स्पेनदेशीयस्य प्रश्नाः। तत्र निश्चयेन कोऽपि विरमेत्। किं ते न प्रतीयन्ते यत् ते बहुधा तेनैव उद्देश्येन प्रस्तुताः येन दिवससमये चोरः वा हत्यारः गृहस्य भित्तिं परीक्षते? परं दुष्टप्रयोजनैः, संकटग्रस्तस्य प्रमुखस्य व्यक्तेः तादृशं सूचनं प्रकटरूपेण याचितुं, तथा च, प्रभावेण, तं सावधानं कर्तुं; कियत् असम्भावितः प्रक्रिया आसीत्? अतः, ते प्रश्नाः दुष्टयोजनाभिः प्रेरिताः इति मन्यते, तर्हि असमीचीनम्। एवं, एषः एव व्यवहारः, यः अस्मिन् प्रसंगे सावधानतां जनितवान्, तस्य निवारणं कृतवान्। संक्षेपेण, कोऽपि संशयः वा अस्वस्थता, यः तदा युक्तियुक्तः इति प्रतीयते स्म, सः अद्य युक्तियुक्तः इति प्रतीयमानः निराकृतः।

अन्ते सः स्वपूर्वभविष्यवाणीं प्रति हसितुं आरब्धवान्; विचित्रं जहाजं प्रति हसितुं, यत् तस्य रूपेण किञ्चित् तेषां पक्षं गृह्णाति इति; तथा च, विचित्रदर्शनान् कृष्णवर्णीयान् प्रति हसितुं, विशेषतः तान् पुरातनान् कैंचीघर्षकान्, अशान्तीयान्; तथा च ताः शय्यागताः पुरातनाः कण्ठनकारिकाः, ओकम्पिकराः; तथा च प्रायः तं कृष्णवर्णीयं स्पेनदेशीयं प्रति हसितुं, यः सर्वेषां मध्ये मुख्यः भूतप्रेतः आसीत्।

शेषे, यत् किञ्चित् गम्भीररूपेण गूढम् इति प्रतीयते स्म, तत् अद्य स्नेहपूर्वकं व्याख्यातम्, यत् अधिकांशतः दीनः रोगी सः किं करोति इति न जानाति; यः काले काले कृष्णधूमे म्लानः भवति, वा निरर्थकान् प्रश्नान् पृच्छति येषां कोऽपि अर्थः वा उद्देश्यः न भवति। स्पष्टं यत् वर्तमानकाले सः जहाजस्य अधिकारे योग्यः न आसीत्। कस्यचित् दयालुप्रार्थनायाः आधारेण तस्य आदेशं निवार्य, कप्तेन् डेलानोः तां कन्सेप्सियन्-नगरं प्रति प्रेषयेत्, स्वस्य द्वितीयनाविकस्य अधीनं, यः योग्यः व्यक्तिः उत्तमः नाविकः च⁠—एषः योजना सान् डोमिनिक् इत्यस्य तथा डॉन् बेनितोस्य अपेक्षया अधिकं सुविधाजनकः न आसीत्; यतः, सर्वचिन्ताभ्यः मुक्तः, स्वस्य केबिने एव स्थितः, रोगी, स्वस्य सेवकस्य उत्तमसेवायाः अधीनः, यात्रायाः अन्ते किञ्चित् स्वास्थ्यं प्राप्नुयात्, तथा च तेन सः अधिकारं प्राप्नुयात्।

एतानि आमेरिकनस्य विचाराः आसन्। ते शान्तिदायकाः आसन्। डॉन् बेनितोस्य कप्तेन् डेलानोस्य भाग्यं अग्रे निर्धारयितुं, तथा कप्तेन् डेलानोस्य डॉन् बेनितोस्य भाग्यं सहजरूपेण व्यवस्थापयितुं, एतयोः मध्ये अन्तरम् आसीत्। तथापि, सः उत्तमः नाविकः शीघ्रं स्वस्य तिमिङ्गिलनौकां दूरे दृष्ट्वा किञ्चित् सुखं प्राप्तवान्। तस्य अनुपस्थितिः सीलरस्य पार्श्वे अप्रत्याशितनिरोधेन दीर्घीकृता आसीत्, तथा च तस्य प्रतिगमनयात्रा लक्ष्यस्य निरन्तरपश्चगमनेन दीर्घीकृता आसीत्।

अग्रे गच्छन्तं बिन्दुं कृष्णवर्णीयाः अवलोकितवन्तः। तेषां आरवाः डॉन् बेनितोस्य ध्यानं आकर्षितवन्तः, यः सभ्यतायाः पुनरागमनेन, कप्तेन् डेलानोः समीपं गत्वा, आगच्छतां सामग्रीणां प्रति सन्तोषं व्यक्तवान्, यद्यपि ताः अल्पाः क्षणिकाः च भवेयुः।

कप्तेन् डेलानोः प्रत्युत्तरं दत्तवान्; परं तदा तस्य ध्यानं नीचे डेके किञ्चित् घटमानं प्रति आकृष्टम् आसीत्: तीरं प्रति गच्छन्तं भित्तिं आरोहन्तां जनसमूहे, आगच्छन्तीं नौकां उत्सुकतया पश्यत्सु, द्वौ कृष्णवर्णीयौ, यौ सर्वप्रकारेण एकेन नाविकेन बाधितौ, तं प्रबलतया पार्श्वे नुदितवन्तौ, यं नाविकः किञ्चित् प्रतिक्रियां कुर्वन्, तं डेके पातितवान्, ओकम्पिकराणां उत्कटक्रन्दनेषु अपि।

“डॉन् बेनितो,” कप्तेन् डेलानोः शीघ्रं उक्तवान्, “किं तत्र घटते इति पश्यसि? पश्य!”

परं स्वस्य कासेन गृहीतः, स्पेनदेशीयः द्वाभ्यां हस्ताभ्यां मुखं आच्छाद्य, पतनस्य सीमायां स्थितः। कप्तेन् डेलानोः तं समर्थयेत्, परं सेवकः अधिकं सज्जः आसीत्, यः एकेन हस्तेन स्वामिनं धारयन्, अन्येन हस्तेन औषधं दत्तवान्। डॉन् बेनितोः पुनःस्थापितः, कृष्णवर्णीयः स्वस्य समर्थनं निवार्य, किञ्चित् पार्श्वे सर्पन्, परं कर्तव्यपरायणतया किञ्चित् दूरे स्थितः। एषः विवेकः अत्र प्रदर्शितः येन आगन्तुः दृष्टौ पूर्वोक्तानां अशिष्टसंवादानां कारणात् सेवके लग्नः कोऽपि दोषः निरस्तः, तथा च दर्शयन् यत् यदि सेवकः दोषी भवेत्, तर्हि तत् अधिकं स्वामिनः दोषः भवेत्, यतः स्वतन्त्रः सन् सः एवं सुष्ठु व्यवहरति स्म।

अव्यवस्थायाः दृश्यात् आकृष्टं तस्य दृष्टिं अधिकं सुखदं दृश्यं प्रति निवर्त्य, कप्तेन् डेलानोः पुनः स्वस्य अतिथिं तादृशं सेवकं प्राप्य अभिनन्दितुं न शक्नोति स्म, यः कदाचित् किञ्चित् अधिकं अग्रे भवति स्म, परं समग्रेण रोगिणः स्थितौ अमूल्यः भवति।

“कथय, डॉन् बेनितो,” सः हसन् अवदत्⁠—“अहं तव सेवकं इह स्वीकर्तुम् इच्छामि⁠—तव किं प्राप्स्यसि? किं पञ्चाशत् दुब्लून् कोऽपि प्रयोजनं भवेत्?”

“स्वामी बाबोः सहस्रदुब्लून् अपि न त्यजेत्,” कृष्णवर्णीयः मर्मरितवान्, प्रस्तावं श्रुत्वा, तं गम्भीरतया गृहीत्वा, स्वामिना प्रशंसितस्य एकस्य निष्ठावत् दासस्य विचित्रं अहङ्कारं दर्शयन्, यत् अन्येन परकीयेन तस्य मूल्यं न्यूनं मन्यते इति। परं डॉन् बेनितोः, प्रायः अद्यापि पूर्णतः पुनःस्थापितः न, तथा च पुनः स्वस्य कासेन बाधितः, केवलं किञ्चित् खण्डितं प्रत्युत्तरं दत्तवान्।

शीघ्रं तस्य शारीरिकदुःखं अत्यधिकं जातं, तस्य मनः अपि प्रभावितं, इति प्रतीयते स्म, यत् दुःखदं दृश्यं आच्छादयितुं, सेवकः स्वामिनं नीचे नीतवान्।

स्वयं स्थितः, आमेरिकनः, स्वस्य नौकायाः आगमनं यावत् समयं व्यतीतुं, किञ्चित् स्पेनदेशीयनाविकानां कस्यचित् सह सुखेन संभाषितुम् इच्छति स्म; परं डॉन् बेनितोः किञ्चित् उक्तं स्मरन् यत् तेषां दुर्व्यवहारः, सः निवृत्तः; यतः जहाजस्य स्वामी नाविकेषु कापुरुषतां वा अनिष्ठां प्रोत्साहयितुं न इच्छति।

एतैः विचारैः सह, नाविकानां तान् किञ्चित् जनान् प्रति दृष्टिं निर्दिश्य स्थितः, अकस्मात् सः मन्यते स्म यत् तेषां एकः वा द्वौ दृष्टिं प्रत्यावर्तयतः, तथा च किञ्चित् अर्थपूर्णं दर्शयतः। सः स्वनेत्रे मर्दितवान्, पुनः अवलोकितवान्; परं पुनः तदेव दृष्टवान्। नूतनरूपेण, परं पूर्वकालिकात् अधिकं अस्पष्टतरं, पुरातनाः संशयाः पुनः आगताः, परं डॉन् बेनितोः अनुपस्थितौ, पूर्वकालिकात् अल्पतरं भयेन। नाविकानां दुर्निरूपणं दत्तं अपि, कप्तेन् डेलानोः तत्क्षणं तेषां कस्यचित् सह संभाषितुं निश्चितवान्। पूपात् अवरुह्य, सः कृष्णवर्णीयान् मध्ये गत्वा, तस्य गतिः ओकम्पिकराणां विचित्रं आरवं जनितवती, यैः प्रेरिताः, कृष्णवर्णीयाः परस्परं पार्श्वे नुद्य, तस्य अग्रे विभक्ताः; परं, एतस्य विचारपूर्णस्य गेटो-प्रति गमनस्य उद्देश्यं द्रष्टुं कौतूहलेन, पृष्ठतः समीपे स्थित्वा, श्वेतपरकीयं अनुगतवन्तः। तस्य प्रगतिः अश्वारूढराजदूतैः घोषिता, तथा च काफ्रेसम्मानरक्षकैः अनुगता, कप्तेन् डेलानोः, सुखदं स्वाभाविकं वातावरणं धारयन्, अग्रे गच्छन्, कदाचित् कृष्णवर्णीयान् प्रति हर्षपूर्णं वाक्यं उक्त्वा, तस्य दृष्टिः श्वेतमुखानि कुतूहलेन अवलोकयन्ती, यत्र तत्र विरलरूपेण कृष्णवर्णीयेषु मिश्रितानि, यथा विचित्राः श्वेताः प्यादाः शत्रुपक्षीयशतरङ्गपुत्राणां पङ्क्तिषु साहसपूर्वकं प्रविष्टाः।