तयोः अन्तरङ्गं विज्ञाय ब्रह्मदण्डी हूङ्कारपुरस्सरम् उक्तवान्—“भवन्तौ मम अङ्गरक्षकौ स्तः। भवतोः विश्वस्य विन्ध्याचलं प्रति यदि प्रस्थानं कुर्यां, तर्हि मम प्राणपक्षी भूतपञ्चके विलीनः भवेत्” इति।

“अन्यथा न चिन्त्यताम् आर्य! एतद्विषये राजगुरुमहाराजयोः त्वरया सूचनम् आवश्यकं किम् इत्यत्र पुनश्चिन्तनं वरम् इति आवयोः आशयः” इति अवदत् जितवर्मा।

“किमर्थं नास्ति तावती आवश्यकता? तान् त्रीन् स्वच्छन्दं भ्रमणार्थ त्यजामः चेत् वयं कथं प्राप्नुयाम विन्ध्याचलम्? ते सैनिकानाम् अपेक्षया क्रियाशीलाः, कार्यकुशलाः, साहसिनः च इत्यत्र नास्ति सन्देहः। अस्माकम् अग्रिमा योजना तैः ज्ञाता अस्ति। अतः ते यदाकदाचिदपि अस्मान् हत्वा भयङ्करखातस्य निधेः स्वामित्वं सम्पादयितुं यतेरन्। पश्यत्सु एव अस्मासु तैः अस्माकम् अश्वाः अपहृताः। एतत्सर्वं राजगुरुं सूचयामः चेत् सः तेषां बन्धनं कारयेत् खलु अवश्यम्? एतत् कार्य यावच्छीघ्रं सम्भवेत् तावान् लाभः अधिकः” इति अवदत् ब्रह्मदण्डी।

धनाशां प्रदर्श्य पञ्चषाणां ग्रामयुवकानां ग्रहणे कथञ्चित् सफलौ जातौ जितवर्मशक्तिवर्माणौ। तैः ग्राम्ययुवकैः सह तौ ब्रह्मपुरं प्रति प्रस्थानं कृतवन्तौ। तैः यावत् किञ्चिद्दरं गतं तावता एव ब्रह्मदण्डी धावन् तेषां समीपम् आगत्य जितवर्मणः स्कन्धे हस्तं संस्थाप्य उक्तवान्—“जितवर्मन्! भवान् शक्तिवर्मणा सह इतः गच्छति चेत् अहम् अत्र एकाकी भविष्यामि। भवतोः अनुपस्थितिं ज्ञात्वा ते मम शिरश्छेदं कुर्वन्ति चेत् का गतिः भवेत् मम? अतः भवान् अत्रैव तिष्ठतु, शक्तिवर्मा गच्छतु नाम ब्रह्मपुरं प्रति” इति।

जितवर्मा शक्तिवर्मा च परस्परं सम्भाषणं कृत्वा निर्णयं कृतवन्तौ यत् जितवर्मा ब्रह्मदण्डिना सह तिष्ठेत् इति। दशभिः ग्राम्यजनैः सह शक्तिवर्मा प्रस्थानं कृत्वा अनन्तरदिनस्य प्रातःकाले एव ब्रह्मपुरं प्राप्य राजगुरुणा मिलितवान्।

कञ्चिदपि प्रसङ्गम् अविहाय प्रवृत्तं सर्वं राजगुरं श्रावितवान् शक्तिवर्मा। राजगुरुः सर्वं सावधानेन मनसा श्रुत्वा—‘ते त्रयः अपि मम प्रयासं निरर्थकं कर्तुम् उद्युक्ताः सन्तः कण्टकायन्ते। भयङ्करखातस्य निधिं प्राप्तुम् इच्छन्ति ते। मान्त्रिकस्य संशयः समीचीनः एव। तस्य शिष्यः अपि किञ्चिदिव मन्त्रतन्त्रादिकं जानीयात्। ब्रह्मदण्डिनः समग्रं रहस्यम् अपि जानीयात् सः। अतः ते कथमपि ग्रहीतव्याः एव’ इति निर्णीय सेनापतये वार्ता प्रेषितवान्—‘त्वरया आगन्तव्यम्’ इति।

अल्पे एव काले सेनापतिः राजगुरोः समक्षम् आगतवान्। तदा राजगुरुणा उक्तम्—“अरण्ये ब्रह्मदण्डी मृत्युमुखं प्रविश्य बहिः आगतः इव। एतेन स्पष्टं यत् ते त्रयः दुष्टाः अस्मद्राज्यसीमायाम् एव सन्ति इति। सर्वासु दिक्षु अपि सैनिकाः प्रेष्यन्ताम्। तान् ग्रहीतुं सर्वविधाः अपि प्रयासाः भवन्तु। सीमासैनिकान् अपि जागरूकान् करोतु। तौ दुष्टौ क्षत्रियवेषेण, वृद्धः साधुपरिधानेन च भ्रमन्तः सन्ति। वृद्धेन मणिमालाः अपि धृताः सन्ति” इति।

सेनापतिः राजगुरोः अनुज्ञां प्राप्य निर्गतवान्। अविलम्बेन एव सैनिकाः गणशः विभक्ताः सन्तः अरण्यशोधनं कर्तुं प्रस्थिताः। प्रतिसमूहम् अपि विंशतिः सैनिकाः आसन्। सेनापतिः आत्मना सह पञ्चविंशतिं सैनिकान् नीतवान् तान् द्रोहिणः ग्रहीतुम्।

रात्रौ यत्र वासः कृतः आसीत् तस्याः गुहायाः बहिः आगत्य वृक्षच्छायायाम् उपविष्टवन्तः केशवः, जयमल्लः, वृद्धः च। तेषां त्रयाणां पुरतः सिंहचर्मणा आच्छन्नायाः पीठिकायाः उपरि महाजङ्गमः उपविष्टः आसीत्। केशवादयः स्वयात्राम् अधिकृत्य सम्भाषणं कुर्वन्तः आसन्।

तावता वृक्षाणां मध्यतः उभौ वनवासियुवकौ व्याकुलौ सन्तौ तन्त्र आगतवन्तौ। महाजङ्गमः आश्चर्येण तौ पश्यन् पृष्टवान्—“किं प्रवृत्तम्?” इति।

आगतौ तौ युवकौ केशवं जयमल्लं च संशयदृष्ट्या दृष्ट्वा—“प्रभो! किञ्चित् एकान्ते निवेदनीयम् अस्ति” इति उक्तवन्तौ।

एतत् श्रुत्वा महाजङ्गमः पीठिकातः उत्थाय तयोः समीपम् गत्वा ताभ्याम् उक्तम् अशृणोत्। ततः केशवादीन् सकृत् तीक्ष्णदृष्ट्या दृष्ट्वा शिरः कम्पयन् तेषां निकटम् आगन्तुम् उद्युक्तः अभवत्।

‘कापि आपत् आपतन्ती अस्ति’ इति ज्ञातवान् केशवः। तावता जयमल्लः वृद्धः च कोषात् खङ्गं निस्सारयितुं सिद्धौ अभवताम्। एतत्सर्वं विलोक्य महाजङ्गमः मृदु हसन्—“भवतां साहसं श्लाघनम् अर्हति। भवतां वास्तविकी स्थितिः अवगता मया। ब्रह्मपुरस्य सेना भवतः त्रीन् अन्वेष्टुम् उद्युक्ता अस्ति। भवन्तः न हि क्षत्रियाः, न वा साधारणाः यात्रिकाः। राजद्रोहिणः भवन्तः राज्ञः शत्रवः एव” इति उक्तवान्।

“अर्धराज्यं प्राप्येत इति लालसया भवान् शरणागतान् अस्मान् किं शत्रुहस्तगतान् कुर्यात्?” इति अपृच्छत् केशवः।

तदा महाजङ्गमः उच्चैः हसन् उक्तवान्—“अर्धराज्यं किं, समग्रं ब्रह्मपुरं दीयेत चेदपि अहं तत् स्वीकर्तुं सर्वथा न सिद्धः। मम का आवश्यकता राज्यस्य? एतत् अरण्यम् एव मम राज्यम्। अस्माकं वनवासिनः एव मम प्रजाः। भवन्तः सत्वरं वनवासिवेषं धरन्तु। अस्मदीयाः भवतः त्रीन् अपि राज्यसीमातः बहिः प्रापयिष्यन्ति” इति।

नायकस्य अयं निर्णयः तेषां सन्तोषाय अभवत्। तैः महाजङ्गमाय धन्यवादाः समर्पिताः। तेन दत्तं हरिणचर्मवेषं धृत्वा शिरसि द्वित्राणि पिच्छानि योजयित्वा ते स्ववस्त्राणि बन्धरूपेण बद्ध्‌वा स्कन्धे आरोप्य ततः प्रस्थितवन्तः।

महाजङ्गमः वनवासियुवकौ आहूय अवदत्—“प्रथमम् अरण्यमार्गेषु अश्वान् सवेगं धावयन्तु। तदनन्तरम् एतान् अस्मदतिथीन् राज्यसीमातः बहिः प्रापयन्तु। प्राणान् पणीकृत्य एतत् कार्यं साधनीयम्” इति।

एतत् अङ्गीकृत्य तौ युवकौ अश्वान् ततः प्रेषितवन्तौ। अरण्यवेषं धृतवन्तः केशवः जयमल्लः वृद्धः च सीमाम् उल्लङ्घय बहिर्गन्तुम् इच्छन्तः ततः ताभ्यां सह प्रस्थितवन्तः।

अनुवर्तते